Σελίδες , Άρθρα

Κορνήλιος Καστοριάδης

Κορνήλιος Καστοριάδης
Ο άνθρωπος είναι υπεύθηνος για την ιστορία του

Κυριακή 5 Απριλίου 2009

Περί εξουσίας

Κάθε φυσιολογικός άνθρωπος νιώθει άσχημα όταν κάποιος άλλος ή κάποιοι άλλοι προσπαθούν να του περιορίσουν την τάση , του να φέρεται φυσικά .Η εξουσία είναι κάτι το παρά φύση , αφού εκεί δεν υπάρχει εξουσία αλλά ηγεσία. Μία ομάδα ανθρώπων μικρή ή μεγάλη μπορεί να αποδεχθεί κάποιον ως ηγέτη μόνον αν αυτός αναδεικνύεται φυσικά και μέσα από μη καταναγκαστικές διαδικασίες . Αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι πολλές φορές δυσφορούν , ακόμα και όταν δεν το δείχνουν , όταν ο ηγέτης έρχεται με αλεξίπτωτο ή ακόμα και όταν εκλέγεται «δημοκρατικά» .
Για την αποδοχή της εξουσίας

Η φύση διέπεται από νόμους που εκδηλώνονται ως αναγκαία διαδοχή των φαινομένων στον φυσικό αλλά και στον κοινωνικό κόσμο . Αυτού του είδους τους νόμους , ο άνθρωπος είναι αδύνατο να τους αποφύγει ή να τους απορρίψει . Πολλές φορές δεν τους καταλαβαίνει , ίσως και να τους αγνοεί , δεν μπορεί όμως να τους παρακούσει σε καμία περίπτωση . Ρυθμίζουν τις κινήσεις μας την σκέψη μας και τις πράξεις μας , με άλλα λόγια συνιστούν το είναι μας σωματικά και πνευματικά . Δίχως αυτούς δεν υπάρχουμε . Η σχέση που έχουμε με τους νόμους της φύσης είναι σχέση εξουσίας αφού υποτασσόμαστε , αλλά η «υποταγή» είναι μία «υποταγή ελευθερίας» από την στιγμή που τους αναγνωρίζουμε ως το μόνο μέσο για την συλλογική και ατομική χειραφέτηση ή για τον εξανθρωπισμό μας . Από την στιγμή που θα αναγνωριστούν , η εξουσία τους δεν αμφισβητείται από το σύνολο των ανθρώπων . Δεν μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει το ότι η φωτιά θα τον κάψει , εκτός αν χρησιμοποιήσει κάποιο τέχνασμα που θα οφείλεται όμως πάλι σε φυσικούς νόμους (εκτός αν είναι ηλίθιος , θεολόγος ή αστός οικονομολόγος όπως λέει και ο Μπακούνιν) . Το άθροισμα των γενικά αναγνωρίσιμων φυσικών και κοινωνικών νόμων είναι αυτό που αποκαλούμε «κοινή λογική» και που στο σύνολό της είναι σχεδόν απόλυτα αναγνωρίσιμη από το μεγαλύτερο μέρος του συνόλου των ανθρώπων .
Η ύπαρξη εξουσίας δημιουργεί προβλήματα όταν επιβάλλεται από άνθρωπο σε άνθρωπο χωρίς την εθελοντική υπακοή σε αυτήν . «Εθελοντική υπακοή» σημαίνει ότι σε αναγνωρίζω ως «αυθεντία» στον τομέα σου , κατανοώ τις ικανότητές σου , και δέχομαι να πράξω σύμφωνα με τα λεγόμενα και τις εντολές σου , αν αυτά με κάνουν «καλύτερο άνθρωπο» . Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορείς να μου επιβάλλεις την «αυθεντία» σου ως μονόδρομο παρά μόνον αν εγώ την αναγνωρίσω ως τέτοια .Αυτό θα συμβεί όταν θέσω σε λειτουργία το αναφαίρετο δικαίωμά μου στην άρνηση , στην κριτική και στην επιλογή , που σημαίνει ότι θα συμβουλευτώ και άλλους , θα συγκρίνω τις γνώμες και θα αποφασίσω για την πιο σωστή . Όσο σεβασμό μπορεί να έχω σε κάποιον , όση εμπιστοσύνη και αν τρέφω στο πρόσωπό του , δεν μπορώ να αποδεχθώ αυτό που λέει χωρίς να το εξετάσω («αρχή της αμφισβήτησης» , στοιχείο των αρχαίων Ελλήνων που λέει και ο Καστοριάδης) γιατί αυτό σημαίνει πως γίνομαι όργανο της θέλησής του και των συμφερόντων του .
Σε όλες τις δομές της κοινωνίας , συμπεριλαμβανομένης και της οικογενειακής , υπάρχουν διάφορες μορφές εξουσίας . Η πατριαρχική οικογένεια π.χ. στην οποία ο πατέρας καθορίζει τα πάντα , δίνει εντολές και οι υπόλοιποι εκτελούν . Θέτει τους κανόνες λειτουργίας της οικογένειας και όποιος τους παραβεί τις περισσότερες φορές τιμωρείται αυστηρά .Υπάρχει γενικότερα μία ιεραρχία μέσα στην οικογένεια η οποία πρέπει να αμφισβητηθεί . Όμως κάποιες φορές υπάρχει δικαιολογημένη απαίτηση για εξουσία που έχει ως συνέπεια η αμφισβήτηση να μπορεί να απαντηθεί . Αν για παράδειγμα το μικρό παιδί κινηθεί με το ποδήλατό του προς μία μεγάλη λεωφόρο ή αν προσπαθήσει να βάλει το χέρι του στην πρίζα πρέπει να το σταματήσουμε ασκώντας επάνω του εξουσία . Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι που η εξουσία δικαιολογεί μόνη της τον λόγο ύπαρξής της κάτι για το οποίο έχει και την αποκλειστική ευθύνη . Φτιάχνουμε ένα πλαίσιο που εντός του μπορεί να κινείται το παιδί γιατί είναι κάτι που το χρειάζεται σε μικρή ηλικία αφού οι περιορισμοί το βοηθούν να καταλάβει την θέση του μέσα στην κοινωνία . Όταν και όποτε συμβαίνει κάτι τέτοιο , καλό είναι να γίνεται με ευαισθησία και αυτογνωσία από αυτόν που ασκεί εξουσία , χωρίς να ξεχνά πως πρέπει να αιτιολογεί τον εξουσιαστικό του ρόλο γιατί δεν είναι αυτονόητος .
Το άτομο που πάνω του ασκείται εξουσία , βλέπει ως παραγωγική πλευρά της ,μόνο την καταπίεση υιοθετώντας μία αποκλειστικά «νομική» αντίληψη για την έννοια εξουσία . Θεωρεί πως δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας «νόμος» που λέει πάντα «όχι» , που έχει την δύναμη μιας απαγόρευσης . Αυτή είναι όμως μία εντελώς άδικη αντίληψη για την εξουσία που περιέργως είναι και η πιο διαδεδομένη . Αν η εξουσία ήταν μόνο καταπίεση και απαγόρευση το βέβαιο είναι πως δεν θα την υπάκουαν οι άνθρωποι . Εκείνο που την κάνει να μένει στην θέση της είναι το ότι δεν βαραίνει πάνω στα κεφάλια μας σαν κάτι που λέει «όχι» , αλλά μπορεί να γίνει δημιουργική , να παράγει πράγματα , λόγο , μορφές ηδονής αλλά και γνώσης . Αρκεί να εμπεριέχει , όταν ασκείται , τις δύο παραπάνω προϋποθέσεις , την εθελοντική αποδοχή της «αυθεντίας» του άλλου και την απόδειξη του λόγου ύπαρξής της , από την ίδια .

1 σχόλιο:

  1. βαγγέλη το βιβλίο του Sennett λέγεται "Η κουλτούρα του νέου καπιταλισμού" απο Σαββάλα.Αν έχεις τον πρώτο τόμο της Ιστορίας της σεξουαλικότητας, διάβασε τις σελ. 165-178. ταιριάζουν με τις σκέψεις σου για την εξουσία

    ΑπάντησηΔιαγραφή