Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας

Άλλη μία φορά η δημοκρατία δέχθηκε ένα δυνατό χτύπημα . Αυτή τη φορά δεν άντεξε . Έφυγε . Ο λαός είναι ανήμπορος να την κρατήσει , ή εντελώς ανέτοιμος για κάτι τέτοιο . Παρακολουθεί την φυγή της δημοκρατίας , θαμπωμένος από το θέαμα που του παρουσιάζει η εξουσία και οι πιστοί οπαδοί της . Περιμένει αφού συνέλθει από το σοκ , να τον σώσει κάποιος . Κάποιος για τον οποίο δεν γνωρίζει τίποτε απολύτως και που τον εμφανίζουν διορίζοντάς τον , αυτοί που τόσα χρόνια τον εμπαίζουν γελώντας πίσω από την πλάτη του .

Οι ταγοί μαζί με τους "Πολίτες" του συστήματος , διαπληκτίζονται για το αν αυτό το σκηνικό που στήθηκε για την εξεύρεση πρωθυπουργού είναι αντισυνταγματικό ή όχι . Δεν ξέρω αν έχει και τόση σημασία αυτή τη στιγμή . Αυτό που για μένα μετράει , είναι το γεγονός πως για άλλη μία φορά κανένας δεν ρώτησε το λαό . Οι σωτήρες εμφανίζονται ο ένας πίσω απ’ τον άλλο , και διαγωνίζονται ποιος θα σώσει την Ελλάδα . Η νέα ακροδεξιά , εμφάνισε την παλιά ακροδεξιά ως το μόνο κόμμα που με τη στάση του όλους αυτούς τους μήνες προσπαθούσε να σώσει την Ελλάδα , αλλά τελικά λόγο της απέραντης μετριοφροσύνης που χαρακτηρίζει τον πρόεδρο του Λάος δεν δέχτηκε να συμμετάσχει στην κυβέρνηση . Για όποιον δεν κατάλαβε , ως νέα ακροδεξιά , χαρακτηρίζω τους ανθρώπους των ΜΜΕ που τις μέρες αυτές έχουν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην πλήρη ακινητοποίηση του λαού .

Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είναι καθόλου υπερβολικός αν αναλογιστεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο τρομοκρατούν τον κόσμο όλο αυτό το διάστημα από την είσοδό μας στο μνημόνιο και μετά . Όχι ότι πριν ήταν καλύτερα , αλλά τους τελευταίους μήνες ξέφυγαν εντελώς . Η τηλεόραση όπως έχω γράψει και αλλού (ΜΜΕ και πολιτική) είναι το σημαντικότερο ίσως εργαλείο της εξουσίας προκειμένου να πετύχει την διατήρηση της συμβολικής τάξης . Όλη αυτή η διαδικασία των τελευταίων ημερών έχει έναν εξαιρετικά καίριο συμβολισμό : την αφαίρεση του δικαιώματος της επιλογής . Το “επιλέγειν” αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας . Όλα τα προηγούμενα χρόνια , οι άνθρωποι είχαν έστω και τυπικά ένα περιθώριο και ένα δικαίωμα στην επιλογή . Με την ακύρωση του δημοψηφίσματος (σε καμία περίπτωση δεν πίστεψα ότι θα γινόταν)  αλλά και με τον τελικό “διορισμό” κυβέρνησης , το σύστημα στην πραγματικότητα αποκαλύπτει περήφανο τον απώτερο σκοπό του που δεν είναι άλλος από το να τελειώνει με αυτά τα … “δημοκρατικά δικαιώματα” .

Ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ πέτυχαν σε αυτή τη συμβολική διαδικασία είναι κλασσικός γι’ αυτά . Χρησιμοποίησαν για μία ακόμη φορά  την τεχνική του να “αποκρύπτεις δείχνοντας”. Ασχολούνται συνεχώς με κάτι εντελώς διαφορετικό από το ουσιαστικό κομμάτι της όλης διαδικασίας . Δεν σου προβάλουν ποτέ ως σημαντικό σημείο , την μόνιμη και εσκεμμένη απουσία του λαού από όλες τις αποφάσεις . Κατέστησαν επουσιώδες το ζήτημα αυτό και κατασκεύασαν το “σημαντικό” - με τη βοήθεια βέβαια της εξουσίας – εμμένοντας στο πρόσωπο . Η “πολιτική αξία” ενός προσώπου (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) καθίσταται σημαντικότερη από τα δημοκρατικά δικαιώματα των ανθρώπων .

Η επιλογή είναι μία και μοναδική : η “επιβίωση” . Η επιβίωση τίνος ; “Της κοινωνίας μας” , είναι η εύλογη απάντηση των “ειδικών” . “Αν χρεοκοπήσουμε δεν θα επιβιώσουμε ως κοινωνία , ως έθνος , ως κράτος . Δεν μπορείς να αποφασίσεις εσύ , δεν έχεις την ικανότητα να παίρνεις τέτοιες αποφάσεις” . Αυτό είναι το υπόρρητο μήνυμα των ΜΜΕ . Μετατρέπουν έτσι την αρχή της επιβίωσης σε όπλο καθυπόταξης στα χέρια των αυτόκλητων και αυτοανακηρυγμένων φρουρών των “αξιών” της κοινωνίας προκειμένου να αποσπάσουν εκβιαστικά το προσκύνημα των υποτακτικών τους καταργώντας κάθε υπόνοια αυτονομίας ή αυτόνομης επιλογής . Όταν πρέπει να αποφασίσουν αυτοί για οικονομικά μέτρα αποσυνδέουν εντελώς την οικονομία από την κοινωνία . Όταν όμως πρέπει έστω και τυπικά να ερωτηθεί ο λαός τότε η οικονομία αποτελεί βασικό πυλώνα στήριξης της κοινωνίας . Οι “αξίες”  βέβαια τις οποίες πρεσβεύουν και που μας καλούν να σώσουμε μπορούν εύκολα να συμπεριληφθούν όλες σε μία λέξη : χρήμα . Η σημασία των αξιών σε μία κοινωνία είναι τεράστια και παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της και στην πορεία της , αλλά δεν είναι του παρόντος μία τέτοια συζήτηση.(Εργασία : Πυλώνας της αντιπροσώπευσης)

Αυτό που θέλουν οι θεματοφύλακες του συστήματος να “επιβιώσει” δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από το υπάρχον πολιτικό και οικονομικό σύστημα . Πρέπει να υπάρχει “σταθερότητα” (να κυβερνάμε πάντα εμείς στο όνομά σου) και ομαλότητα (είσαι ανώμαλος όταν ζητάς δημοκρατικά δικαιώματα) . Αφού κατάλαβαν πολύ καλά πως οι λαοί άρχισαν έστω και λίγο , έστω και αργά , να αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη , οι εξουσιαστές πρέπει πάση θυσία να αποτρέψουν την αμφισβήτηση αυτή . Κάποτε οι εκλογές ήταν “παγίδα για μαλάκες” . Τώρα αποτελούν τον  “επικίνδυνο τόπο της εξουσίας”. Συνεπώς , πρέπει “το όριο της δημοκρατίας” να μικρύνει . Το όριο της δημοκρατίας είναι αυτό κατά το οποίο τίθεται σε αμφισβήτηση η τάξη και η ασφάλεια του συστήματος από το οποίο προέρχονται και προστατεύονται όλοι αυτοί οι “ειδικοί”. Τώρα σταματάμε και τις εκλογές!! Οι κυβερνήσεις από εδώ και στο εξής θα διορίζονται από το ίδιο το σύστημα .

Από όλο αυτό το θέατρο που στήθηκε , οδηγώ τη σκέψη μου σε έναν “ύποπτο” συλλογισμό : η Ελλάδα τελικά δεν είναι μόνο το “οικονομικό πειραματόζωο” της Ευρώπης , αλλά και το “πολιτικό” . Ο Ευρωπαϊκός ολοκληρωτισμός , περιμένει πιστεύω , την αντίδραση του Ελληνικού λαού . Το ερώτημα είναι αν και και με ποιο τρόπο ο λαός είναι σε θέση να αντιδράσει . Αν οι άνθρωποι δεν αντιδράσουν άμεσα αμφισβητώντας την συγκεκριμένη πρακτική και όχι μόνο τα πρόσωπα , τότε μπορεί πολύ εύκολα να ανοίξει ο δρόμος για την ίδια διαδικασία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης . Σε αυτή την περίπτωση θα γίνει “επίσημη” πραγματικότητα το όνειρο της Ευρωπαϊκής ελίτ : θα κυβερνούν μόνο οι “εκλεκτοί” της . Ο Ευρωπαϊκός ολοκληρωτισμός έχει τη δύναμη να το πετύχει αυτό επικαλούμενος συνεχώς την “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” , για οποιαδήποτε χώρα , όπως ακριβώς έκανε και εδώ . Σε μία τέτοια κατάσταση αναστέλλονται προσωρινά οι όποιες δημοκρατικές διαδικασίες και πρέπει όλοι να ακολουθούμε τις εντολές ενός “ηγέτη” ή τις εντολές των “ειδικών” , αλλιώς θα καταστραφούμε . Αν μία τέτοια κατάσταση δεν είναι προσωρινή αλλά μόνιμη , υπάρχει μόνιμη αναστολή της δημοκρατίας , της όποιας τέλος πάντων δημοκρατίας .

Ο διορισμός μια ς κυβέρνησης και όχι η εκλογή της από τον λαό , εξαφανίζει μια για πάντα ένα από τα βασικά προβλήματα των κυβερνήσεων : το πολιτικό κόστος . Από τη στιγμή που οι κυβέρνηση δεν έχει ανάγκη τον λαό να την νομιμοποιήσει , μπορεί να αποφασίσει όποια αντιλαϊκά μέτρα χρειαστούν προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι αγορές χωρίς να φοβάται την μη επανεκλογή της αφού κάτι τέτοιο δεν υπάρχει . Κάποιος “καλόπιστος” οπαδός της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας , μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτό είναι καλό και επιτέλους ο τόπος θα πάει μπροστά . Τέρμα τα ρουσφέτια . Θα υπάρχει αξιοκρατία και οι κυβερνήσεις θα πράττουν χωρίς να σκέφτονται μήπως θίξουν τα συμφέροντα των συντεχνιών . Στην περίπτωση αυτή , εγώ σηκώνω τα χέρια ψηλά . 

Από την αρχή αυτής της κρίσης πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε δεν είναι οικονομικό αλλά πολιτικό . Δεν πιστεύω ότι δεν υπάρχει πολιτική βούληση από μέρος των κυβερνώντων στο να επιλύσουν τα οικονομικά προβλήματα . Πολιτική βούληση υπάρχει αλλά κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση . Στοχεύει στην δημιουργία οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που θα διαλύσουν και την παραμικρή σκέψη των ανθρώπων για δημοκρατία . Αυτή τη στιγμή σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχει μία τάση απαίτησης για περισσότερη δημοκρατία . Οι άνθρωποί έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται πως η έλλειψη δημοκρατίας είναι αυτή που οδηγεί σε οικονομικά αδιέξοδα τις χώρες τους , επειδή ακριβώς δεν τους δίνεται το δικαίωμα της συμμετοχής στις αποφάσεις που τους αφορούν . Στην Αγγλία , στην Πορτογαλία , στην Ισπανία , στις ΗΠΑ , στη Γαλλία , ακόμα και στην Γερμανία , υπάρχουν κινήματα , διόλου ευκαταφρόνητα , που ζητούν περισσότερη δημοκρατία . Κινήματα και όχι κόμματα !! Το τονίζω αυτό .

Ο απώτερος σκοπός του αρπακτικού καπιταλισμού , έχει φανερά μεταλλαχτεί . Το κεφάλαιο που έχει συγκεντρωθεί στα χέρια λίγων είναι τόσο μεγάλο που υπερβαίνει κατά πολύ την ανάγκη των ανθρώπων αυτών για πλούτο και μόνο . Σκοπός δεν είναι πλέον η κυριαρχία “επί της φύσης” μέσο της συνεχούς ανάπτυξης . Είναι κυρίως η κυριαρχία επί των ανθρώπων , κάτι που πραγματώνεται σταθερά μέσα από συγκεκριμένο πρόγραμμα .Γράφω “επί των ανθρώπων” και όχι “επί των λαών” για να τονίσω το ότι ο καπιταλισμός δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ κρατών , εθνών ή χωρών . Για τις αγορές είναι όλοι ίδιοι . Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο πρέπει και εμείς να αντιδράσουμε . Πανευρωπαϊκά , ή πολύ περισσότερο παγκόσμια . Ίσως κάτι τέτοιο φαίνεται αδύνατο , ή πολύ “βαρύ” . Δεν μπορούμε όμως να λύνουμε παγκόσμια προβλήματα με τοπικές λύσεις . Απλώς πιστεύω πως σε εμάς εδώ έλαχε το να δώσουμε το σύνθημα . Εμείς πρέπει να απαλλαγούμε από την εξουσία της οποίας δεν αναγνωρίζουμε τη νομιμότητα . Πρέπει μέσα από μία “συλλογική απόφαση” να θέσουμε σε λειτουργία το δικαίωμα που έχουμε ως λαός , να αφαιρέσουμε το λόγο από όλους αυτούς που μιλούν εκ μέρους μας χωρίς να μας ρωτούν . Ας σταματήσουμε να πιστεύουμε πως ότι αυτοί που εξουσιάζουν είναι οι απόλυτοι κυρίαρχοι . Η κυριαρχία τους δεν είναι παρά μία κατασκευασμένη ψευδαίσθηση που βασίζεται στο φόβο και την καταστολή . Σε εμάς εναπόκειται η απόφαση για το τί πρέπει να κάνουμε . Μπορεί να γίνομαι κουραστικά επαναλαμβανόμενος αλλά θα γράψω πάλι τη φράση του Κορνήλιου Καστοριάδη που τη θεωρώ θεμέλιο στην πορεία του ανθρώπου : “Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την ιστορία του” .     

"Πολίτες" , "καθοδηγητές" και "εμείς".

Οι άνθρωποι στις σύγχρονες κοινωνίες , αποδέχονται την καινοτομία και την πρόοδο ως μία δράση απελευθέρωσης από την καταπίεση . Μία καταπίεση που τρέφεται από το νωθρό και αργόσυρτο βηματισμό των αλλαγών που η εκλεγμένη από τους ίδιους εξουσία , είχε πει ότι θα πραγματώσει .

Μία πολύ μεγάλη μερίδα «πολιτών» που τους ονόμασε έτσι η κατεστημένη εξουσία , κατάπιαν αμάσητη την αξία της προόδου που η νεωτερικότητα καθαγίασε και ορκίστηκαν να την υπηρετούν . Θεώρησαν πως ο χρόνος κινείται μόνο προς μία κατεύθυνση : πάντα προς τα εμπρός . Ό,τι προέρχεται από το «μετά» οφείλει να είναι καλύτερο . Ό,τι οπισθοχωρεί είναι χειρότερο ή κατώτερο . Εμπιστεύθηκαν την προοδευτική φύση της ιστορίας , πιστεύοντας πως η εμφάνιση του καινούργιου θα καθιστούσε το παλιό ή οτιδήποτε κληροδοτημένο , περιττό . Η αλήθεια όμως αποδείχθηκε πως είναι εντελώς διαφορετική : το παλιό εμφανίστηκε ως καινούργιο και η ζωή των «πολιτών» επέστρεψε πενήντα χρόνια πίσω . Τουλάχιστον έτσι μας λένε οι «ειδικοί» και δεν έχουμε κανένα λόγο να μην τους πιστέψουμε. Το πισωγύρισμα όμως , έγινε μόνο στην οικονομία και στα εργασιακά δικαιώματα . Κατά τα άλλα υπάρχει πάντα πρόοδος . Βέβαια , ποτέ και κανείς δεν μας είπε πώς ορίζεται η πρόοδος ή τι είναι πρόοδος , αλλά αυτό δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία . Υπάρχουν τα κινητά , τα γρήγορα και μεγάλα αυτοκίνητα , το internet , τα ταξίδια ή το life style , που εμμέσως ορίζουν την πρόοδο.  Εξακολουθεί όμως να μην υπάρχει κάτι που δεν υπήρχε και πριν πενήντα χρόνια : η πολιτική ελευθερία . Ούτε όμως και αυτό έχει τόσο μεγάλη σημασία.

Τους «πολίτες» απασχολεί πάντα το πρόβλημα «ποιος θα κυβερνήσει» αν φύγουν αυτοί που είναι τώρα στην εξουσία . Την περίπτωση να αυτοκυβερνηθούν δεν την φέρνουν ποτέ στο μυαλό τους . Είναι κάτι που για τους σύγχρονους «πολίτες» δεν υπάρχει ούτε ως πρακτική αλλά ούτε και ως σκέψη . Ζουν μηχανικά και από κεκτημένη ταχύτητα μέσα σε μια κοινωνία την οποία δεν θέλουν . Όταν όμως τους ρωτάς τί κοινωνία θέλουν δεν μπορούν να σου απαντήσουν . Δεν γνωρίζουν . Το μυαλό τους φτάνει μέχρι το είδος κοινωνίας που είναι ίδιο με αυτή που υπάρχει τώρα , απλά σκέφτονται τον εαυτό τους σε καλύτερη θέση και με καλύτερη μοίρα . Πολλοί από αυτούς θεωρούν τη μοίρα αναπόφευκτη . Ξεχνούν όμως πως το αναπόφευκτο της μοίρας συντελείται μέσα από εθελούσιες , επί της ουσίας , προσπάθειες . Έχουν δημιουργήσει τα δικά τους οράματα ανάλογα με την κοινωνική τάξη που θέλουν να φτάσουν . Πάντα στο στενό πλαίσιο της υπάρχουσας κοινωνίας , αδυνατούν να καταλάβουν πως αυτά τα οράματα δεν είναι παρά «αντανακλάσεις της κοινωνίας που τα γεννά» .     

Οι «πολίτες» , δεν ήταν και δεν είναι μόνοι τους . Έχουν τους «καθηγητές» τους ή μάλλον τους «καθοδηγητές» τους . Οι «καθοδηγητές» αποτελούνται από διάφορους επαγγελματίες πολιτικούς , «επώνυμους» διανοούμενους , καλλιτέχνες , δημοσιογράφους , «ειδικούς» αναλυτές , κλπ . Υπάρχει ένας μεγάλος κατάλογος κοινών γνωρισμάτων που μπορεί να συνενώσει όλους αυτούς τους οπαδούς της προόδου , που προέρχονται είτε από τα αριστερά είτε από τα δεξιά της πολιτικής , αν υπάρχει κάτι τέτοιο . Το πιο χαρακτηριστικό από όλα είναι το «πρωτοποριακό τους πνεύμα» που ορίζεται από την ικανότητά τους να δημιουργούν στους «πολίτες» απέχθεια και αποστροφή απέναντι στο πολιτικό σύστημα και σταδιακά να τις μεταμορφώνουν σε απέχθεια και αποστροφή απέναντι στην ίδια την πολιτική . Είναι επικριτικοί και χλευάζουν τους πολιτικούς , ενώ οι πολιτικοί χλευάζουν ο ένας τον άλλο , γελοιοποιώντας την πολιτική ως πράξη . Έδειξαν σε όλους τον δρόμο αποπολιτικοποίησης και της ιδιωτικοποίησης δρώντας οι ίδιοι όχι συλλογικά αλλά ατομικά προσπαθώντας να βρουν μία «τρύπα να χώσουν το κεφάλι τους» . Βέβαια , η «τρύπα» που έβρισκαν ή βρήκαν οι «καθοδηγητές» δεν είχε την ίδια οικονομική , κοινωνική ή πολιτισμική αξία με αυτήν των υπολοίπων «πολιτών» αλλά η λογική ήταν πάντα η ίδια : «το κακό να βρίσκεται δύο μέτρα από τον κώλο μας και όσο θέλει ας είναι» .

Ο στόχος των «καθοδηγητών» πέτυχε . Δημιούργησαν τα προωθημένα στρατεύματα των καιρών που έρχονταν . Κατάφεραν να αφήσουν πίσω τους ιδεολογικούς αγώνες και όρισαν ως πρωταρχικό σκοπό της πολιτικής τη ρύθμιση της ασφάλειας και της ευημερίας των «πολιτών» . Κάπως έτσι έφτιαξαν την "βιοπολιτική". «Μην ασχολείσαι με την πολιτική . Πολιτική είναι τα κόμματα , η ίντριγκα , και τα οικονομικά θέματα που για σένα είναι τόσο πολύπλοκα . Άσε , για αυτά έχουμε τους «ειδικούς» . Από σένα θέλουμε μόνο να μας δίνεις την άδεια να πράττουμε στο όνομά σου , και μη νοιάζεσαι . Εσύ να ενδιαφέρεσαι για τη δουλίτσα σου , το εξοχικό σου , τις σπουδές των παιδιών σου και την κατανάλωση , κυρίως για την κατανάλωση . Τα άλλα όλα άστα σε εμάς. Είμαστε Ευρωπαίοι τώρα . Πηγαίνουμε πάντα μπροστά». Σε αγαστή συνεργασία οι «καθοδηγητές» μεταξύ τους , έφτιαξαν το προσχέδιο και τελικά την στερεή βάση μιας κοινωνίας που τελικά …ήρθε!! Έφτιαξαν την κοινωνία της «τυρρανίας του οικονομικώς ορθού» . Έγινε αξίωμα πως οτιδήποτε μοιάζει λογικό από οικονομική άποψη , δεν χρειάζεται υποστήριξη από καμία άλλη άποψη , πολιτική ή κοινωνική . Η οικονομία αποσυνδέεται πλήρως από την κοινωνία . Τις αποφάσεις δεν παίρνουν πλέον οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις , αλλά οι μη εκλεγμένες πολυεθνικές εταιρείες ,των οποίων οι «καθοδηγητές» αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι τους αφού τις περισσότερες φορές «επιχορηγούνται» από αυτές . Οι «πολίτες» όμως είναι έξυπνοι . Από την αρχή κατάλαβαν πως  «πρόοδος» είναι οτιδήποτε καταγράφεται ως κέρδος ή ανταγωνιστική ικανότητα για το μεγάλο κεφάλαιο . Χρόνια το γνώριζαν αυτό . Αλλά όσο τους πετούσαν ψίχουλα ή τους έδιναν κάποια θεσούλα στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα , δεν τους πείραζε . Τώρα που τους έκοψαν και τα ψίχουλα , ταράχτηκαν . Αγανάκτησαν και …βγήκαν στις πλατείες .

Κατέβηκαν στις πλατείες για να κάνουν αντίσταση . Παθητική αντίσταση . Οι «καθοδηγητές» αγκάλιασαν αμέσως το «κίνημα» . Άρχισαν να το προβάλουν από τα ΜΜΕ , να γράφουν σε εφημερίδες γι’ αυτό και να κάνουν αναλύσεις . Πολλές αναλύσεις , βαθυστόχαστες . Ενδόμυχα , όλοι αυτοί που αγαπούν το «σύστημα» και όχι την όποια παρέα που παριστάνει την κυβέρνηση , σκέφτονταν πως όσο και να φωνάξουν οι «πολίτες» , να διαμαρτυρηθούν , στο τέλος θα βαρεθούν και θα φύγουν . Αυτό άλλωστε είναι και το μεγάλο μυστικό της δημοκρατίας των «πολιτών» : μπορείς να βγαίνεις στο δρόμο και να λες ότι θέλεις , αλλά δεν σε ακούει κανείς και δεν αλλάζει τίποτε γιατί υπάρχει… ο «νόμος» . (Αλήθεια «πολίτη» μου , έχεις σκεφθεί ποτέ ποιος φτιάχνει το «νόμο» ;) Πάντα μέσα στο πλαίσιο της ειρηνική και προπαντός παθητικής αντίστασης , λεν οι «καθοδηγητές» . Όχι να πας να καταλάβεις τη βουλή , το ναό της «δημοκρατίας μας». Γιατί η «δημοκρατία μας» τόσα χρόνια λειτουργεί προς όφελος δικό μας . Κάνουμε τόσο κόπο να σε πείσουμε κάθε φορά πως ό,τι γίνεται είναι για το καλό σου . Τώρα την αποκαλείς «μπορδέλο» και θέλεις να την κάψεις ;

  Τελικά , σωστά τα είχαν υπολογίσει . Μετά από μία σειρά ατέλειωτων εκβιασμών , διλλημάτων και αποπροσανατολισμού πέτυχαν το στόχο τους . Οι πλατείες άδειασαν . Αυτό που δεν υπολόγισαν είναι το ότι όσο αυξάνεται η φτώχεια θα αυξάνεται και η οργή των «πολιτών» τους απέναντι στο σύστημα αλλά και στους ίδιους . Έτσι οι «καθοδηγητές» , παίρνοντας μαθήματα από τα κόμματα της ακροδεξιάς , έκαναν την μεγάλη κωλοτούμπα : αυτή η κυβέρνηση πρέπει να φύγει . Εκλογές εδώ και τώρα . Να κάνουμε εκλογές , να φύγουν αυτοί οι δοσίλογοι , και να φέρουμε στη θέση τους άλλους. Αλλά προς Θεού !! Πρέπει να διατηρήσουμε στη θέση του , το ίδιο πολιτικό , κοινωνικό και οικονομικό σύστημα . Αυτοί οι ψωριάρηδες που αυτοαποκαλούνται «λαός» , δεν είναι ικανοί να αυτοκυβερνηθούν . Πρέπει να έχουν πάνω από το κεφάλι τους έναν χωροφύλακα : ΕΜΑΣ! (ή ΕΛ.ΑΣ. , το ίδιο είναι). Εμφάνισαν κάποιες δημοσκοπήσεις που λένε το αυτονόητο , ότι δηλαδή η μεγάλη πλειοψηφία δεν συμφωνεί με τα μέτρα και ένα μεγάλο κομμάτι των «πολιτών» θέλει να φύγει αυτή η κυβέρνηση αλλά …«ειρηνικά» . Δεν μας είπαν όμως το πώς θα πάρουμε πίσω οτιδήποτε θα έχουν ξεπουλήσει μέχρι να φύγουν . Όχι !!Δεν θα τα πάρουμε πίσω γιατί η «Ελλάδα» φορά παντελόνια και θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της και τις υπογραφές της απέναντι στους δανειστές της . Απέναντι στο λαό της όμως ; Η «Ελλάδα» δεν έχει καμία υποχρέωση απέναντι στο λαό της ; Όχι φυσικά . Γιατί όταν αυτοί λένε «Ελλάδα» εννοούν τους εαυτούς τους και ως δέσμευση εννοούν τη δουλειά που τους έβαλαν να κάνουν . Έτσι λοιπόν «ειρηνικά» θα ξεπουλήσουν τα πάντα και σε ένα χρόνο περίπου θα φύγουν… «ειρηνικά» . Οι «πολίτες» θα τους διώξουν , αλλά… κατόπιν εορτής!! Εσύ που είσαι ο «πολίτης» τους , θα περιμένεις υπομένοντας όλα τα χαράτσια , τους φόρους , και τους εξευτελισμούς που θα σου επιβάλουν . Γιατί η εργασία με αμοιβή τετρακόσια ευρώ είναι ξεφτίλα .

Ο σωστός «πολίτης» όμως κάνει το σταυρό του , λέει δόξα το Θεό που έχουμε και δουλίτσα, πίνει το καφέ του το πρωί , και ξεκινά για το μεροκάματο. Πολλές φορές , άλλοτε λόγο του συμφέροντος , άλλοτε λόγο του φόβου που του προκαλούν οι «καθοδηγητές» ή της υποχρέωσης που έχει απέναντί τους , μεταμορφώνεται σε στωικό σκλάβο ελπίζοντας πως η δικοί του άνθρωποι δεν θα φύγουν ποτέ από την εξουσία και… περιμένει . Είναι το περίφημο «κομματόσκυλο» , που εξακολουθεί να παρέχει το «σίγουρο» ποσοστό ψήφου 10% στις κυβερνήσεις , ό,τι αυτές και να κάνουν , επειδή το κάνουν πάντα στους «Άλλους» .

Έτσι πορευόμαστε , υπομονετικά , ακούγοντας τους «καθοδηγητές» να μας λένε πως δίκαια απολύει τριάντα χιλιάδες εργαζόμενους από το δημόσιο τώρα και καμιά εκατοστή μετά από ένα χρόνο . Επειδή , για όλα φταίει «το δημόσιο» . «Στον ιδιωτικό τομέα έχουν απολυθεί τετρακόσιες χιλιάδες εργαζόμενοι , γιατί να μην απολυθούν και από το δημόσιο;» Είπε ο μεγάλος γκουρού της οικονομίας Κώνστας . Αυτό που εντέχνως δεν μας λέει είναι το ότι όλοι αυτοί οι απολυμένοι θα αναζητήσουν εργασία στον ιδιωτικό τομέα με αποτέλεσμα τα μεροκάματα να πέσουν ακόμα περισσότερο . Αλλά αυτό δεν πρέπει να στο πει . Αυτή είναι η δουλειά του «καθοδηγητή» , να σε οδηγεί με βάση τις εντολές που παίρνει από αυτούς που πληρώνεται και κυρίως να σε αποπροσανατολίζει . Το ίδιο περίπου έκανε και μία ομάδα καλλιτεχνών και ανθρώπων της επιστημονικής κοινότητας , που έστειλαν ανοιχτή επιστολή στην κυβέρνηση και της ζητούσαν να τολμήσει , να προχωρήσει με θάρρος στις μεταρρυθμίσεις χωρίς να σκεφτεί το πολιτικό κόστος για το …καλό της πατρίδας . Δεν έχει καμία σημασία που όλοι αυτοί έπαιρναν για χρόνια επιχορηγήσεις από το κράτος έχοντας στενές σχέσεις με τις εκάστοτε κυβερνήσεις .  

Πέρα όμως από τους «πολίτες» και τους «καθοδηγητές» , υπάρχουμε και εμείς . Θα μου πεις τώρα ποιοι είστε «εσείς» ; «Εμείς» είμαστε όλοι αυτοί οι μαλάκες που χρόνια τώρα μιλάμε και φωνάζουμε πως θέλουμε μια «άλλη» κοινωνία . Μία κοινωνία που να μπορούν οι άνθρωποί της να συμμετέχουν στις αποφάσεις που τους αφορούν . Είμαστε αυτοί που σε κατέβασαν στην πλατεία .  «Εμείς» είμαστε αυτοί που πιστεύουμε πως οι άνθρωποι μπορούν να αυτοκυβερνηθούν , μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και δεν χρειάζονται κανένα κράτος και καμία κυβέρνηση ή κόμμα πάνω από το κεφάλι τους . Είμαστε αυτοί που όταν η εξουσία μάς αποκαλεί «πολίτες» , μάς προσβάλει επειδή γνωρίζουμε πως πολίτης είναι αυτός που μπορεί να κυβερνήσει και να κυβερνηθεί . Από τη στιγμή που η διττή αυτή ιδιότητα δεν ισχύει σήμερα , όταν με αποκαλεί «πολίτη» δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να με κοροϊδεύει μέσα στα μούτρα μου . «Εμείς» λέμε πως δεν χρειαζόμαστε άλλη ανάπτυξη για την ανάπτυξη , αλλά για να μπορούν οι άνθρωποι να μην πεθαίνουν από την πείνα , τις αρρώστιες ,τη φτώχεια και τους εμφύλιους πολέμους . Να μην ξεπουλάνε τα εδάφη τους χώρες ολόκληρες , για ένα κομμάτι ψωμί σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες ή τράπεζες που δόλια τους δάνεισαν χρήματα γνωρίζοντας πως δεν μπορούν να επιστρέψουν . «Εμείς» , κάνουμε που και που καμιά διαδήλωση συμπαράστασης σε αυτούς που πεθαίνουν στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εσύ «πολίτη» μου μέχρι πριν από δύο χρόνια τα θεωρούσες δεδομένα και δεν νοιαζόσουν που κάποιοι άλλοι δεν τα είχαν . Τώρα δεν τα έχεις ούτε εσύ . «Εμείς» θεωρούμε πως παγκόσμια προβλήματα δεν λύνονται με τοπικές λύσεις . «Εμείς» τελικά είμαστε αυτοί που νοιάζονται για οτιδήποτε συμβαίνει σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη γιατί πιστεύουμε πως οι άνθρωποι  αφ’ ενός δεν έχουν να χωρίσουν τίποτε , αφ’ ετέρου έχουν έναν και μόνο εχθρό : το χρήμα .

«Εμείς» , είμαστε αυτοί που θέλουν να αντικαταστήσουν την υπάρχουσα κοινωνική τάξη (order) με μία διαφορετική . Είμαστε οι ανατρεπτικές δυνάμεις της κοινωνίας . Θέλουμε να ανατρέψουμε αρχές και αξίες , βάσει των οποίων οι «πολίτες» και οι «καθοδηγητές» επιχειρούν να ζήσουν και φυσικά να αναπαράγουν προκειμένου να διατηρήσουν για πάντα την ίδια τάξη (order) . Επειδή δεν θέλω να με φοβάσαι «πολίτη» μου , πρέπει να σου πω ότι θεμελιώδεις αξίες και αρχές αυτής της κοινωνίας που τόσο πιστά υπηρετείς , αποτελούν εκτός των άλλων , η φτώχεια,  ο κοινωνικός αποκλεισμός , η καταστολή , η εργασία χωρίς δικαιώματα ,η οικονομική κατοχή (καλή ώρα) και ο πόλεμος . Σε αντίθεση με αυτά που λεν οι «καθοδηγητές» , δεν θέλω να σου αρπάξω την περιουσία σου , να καταστρέψω το θεσμό της οικογένειας , αλλά ούτε και να σου απαγορεύσω τη θρησκεία σου . Θέλω μόνο να σε πείσω για δύο πράγματα : δεν μπορεί κανείς να αποφασίζει για σένα χωρίς εσένα και για να το πετύχεις αυτό χρειάζονται θυσίες . Χρειάζονται πολύ περισσότερα πράγματα από πορείες και διαδηλώσεις μια φορά στο εξάμηνο . Τίποτε και ποτέ δεν άλλαξε με την «παθητική αντίσταση» . Κάτι έχεις αρχίσει να κάνεις αλλά χρειάζονται πολύ περισσότερα .  Η παθητική αντίσταση μετά από κάποια στάδια οδηγείται αναπόφευκτα στην ενεργητική αντίσταση . Ψάξε λίγο στην ιστορία , παράτα την «Τατιάνα» και το champions league και ξεστραβώσου. Συγνώμη κιόλας . Αυτά σου τα λέω «πολίτη» μου γιατί υπάρχει περίπτωση να χρειαστεί να κοιμηθείς δίπλα σε οδοφράγματα ή πηγαίνοντας ένα πρωί στη δουλειά σου να τα δεις μπροστά σου . Εκεί δεν υπάρχει τηλεόραση .

Μπορείς να μας αποκαλέσεις «Αναρχικούς» , «Οικολόγους» , «Αυτονομιστές» , «Αντιεξουσιαστές» , «Ακτιβιστές» , «Ακροαριστεριστές» , «Αναρχοκομουνιστές» , «Μαλάκες Ουτοπιστές» ή ό,τι άλλο θέλεις . Φυσικά «όλοι αυτοί» δεν πρεσβεύουν τα ίδια πιστεύω . Ξέρω όμως πως μέσα στο μυαλό σου , «όλοι αυτοί» είναι ίδιοι . Δεν έχει καμία σημασία για μας . Αυτό που έχει σημασία , είναι να πείσουμε έστω και έναν άνθρωπο πως μπορεί να ζήσει χωρίς χωροφύλακες πάνω από το κεφάλι του . Μπορεί να αποφασίσει μόνος του για τη ζωή του μέσα από συλλογικές προσπάθειες και να μην παραδίδει τη ζωή του στα χέρια των «ειδικών». Η πολιτική δεν έχει «ειδικούς» , έχει μόνο γνώμες . Είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να εφεύρουμε ένα είδος «πολιτικής» που να καταργεί την πολιτική της κυριαρχίας , αλλά και του αποκλεισμού από αποφάσεις που μας αφορούν . Αυτό για όλους «εμάς τους ίδιους» είναι κοινός τόπος .

Το αύριο είναι πάντα μία μέρα μετά . Μην το ξεχνάς αυτό . Η ελπίδα και η ενοχή πρέπει να πάψουν να αποτελούν σταθερά σημεία προσανατολισμού σου . Πρέπει να δημιουργήσεις καινούργιες βεβαιότητες . Ζήτα από τους «καθοδηγητές» σου να σε αντιμετωπίζουν γι’ αυτό που είσαι και να μην σε καταδικάζουν γι’ αυτό που κάνεις . Σταμάτα να δίνεις απαντήσεις και βρες τις κατάλληλες ερωτήσεις . Εξεγέρσου ενάντια στους κανόνες . Μπορείς να αγωνιστείς για μια νέα βεβαιότητα ώστε να βάλεις τελεία και παύλα στις καταπιεστικές αξιώσεις της παρούσας βεβαιότητας . Η «άφθαρτη αυθεντία» που προσδοκάς να διακηρύξει και να στηρίξει νέους κανόνες και νέες σταθερές , βρίσκεται μέσα σου . Μην την ψάχνεις στους πολιτικούς , στα κόμματα ή στους συνδικαλιστές αλλά ούτε και σε «εμάς» . Πάψε να είσαι «πολίτης» και απαίτησε να γίνεις Πολίτης. Κάποια στιγμή , οι γενιές που θα έρθουν , δεν θα ανεχθούν το ότι δεν έκανες τίποτε . Θα έχουν καταλάβει και θα σου φωνάξουν : «Ήσουν υπεύθυνος για την ιστορία σου» .         

Εργασία : Πυλώνας της αντιπροσώπευσης

          Η βιοποριστική εργασία αποτελεί θεμελιώδη αξία στη σύγχρονη κοινωνία , σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να καθορίζει όχι μόνο τη ζωή αυτών που εργάζονται αλλά και αυτών που δεν εργάζονται . Ο ρυθμός της ζωής της εργάσιμης ημέρας έχει μεταμορφώσει σταδιακά όλους τους κοινωνικούς θεσμούς , όπως το σχολείο , την οικογένεια ή τον στρατό . Ζούμε σε μια κοινωνία που οι σχέσεις εργασίας ορίζονται από τρία βασικά σημεία : ευελιξία , κινητικότητα , επισφάλεια . Ευελιξία γιατί πρέπει οι εργαζόμενοι να προσαρμόζονται εύκολα και συνεχώς σε νέα καθήκοντα . Κινητικότητα γιατί πρέπει να αλλάζουν συνέχεια εργασία και επισφάλεια γιατί δεν υπάρχουν πλέον συμβάσεις που να εγγυώνται σταθερή και μακροχρόνια εργασία . Η εργάσιμη ημέρα στο σύνολό της ορίζεται χρονικά από μία απροσδιόριστη διαίρεση μεταξύ του εργάσιμου και του μη εργάσιμου χρόνου . Με δεδομένη πλέον την κατάργηση του οκταώρου , ένας εργάτης χρειάζεται πολύ περισσότερες ώρες να αφιερώσει στο χρόνο της εργασίας του συμπεριλαμβανομένου και του χρόνου μετακίνησης . Από την άλλη μεριά , βρίσκονται οι εργαζόμενοι στην «άυλη εργασία» .  Εδώ δεν έχουμε να παράγουμε ένα «πράγμα» , αλλά πρέπει να παράγουμε γνώση , επικοινωνία , πληροφορία , συναισθήματα κλπ. Η δημιουργία μιας ιδέας για μια διαφημιστική καμπάνια είναι κάτι που απασχολεί τους παραγωγούς της εικοσιτέσσερις ώρες την ημέρα με αποτέλεσμα ο πραγματικός χρόνος εργασίας να επεκτείνεται πολύ πέρα από το όποιο ωράριο . Ακόμα και στη γεωργία μπορούμε να δούμε πως οι άνθρωποι αναγκάζονται να δουλέψουν από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου , προκειμένου να προλάβουν . Να προλάβουν τι ; Όλοι θέλουν να «προλάβουν» και μπαίνουν σε έναν ασταμάτητο αγώνα δρόμου , που η γραμμή του τερματισμού μετακινείται συνεχώς μπροστά , όσο πλησιάζει ο δρομέας . Πρέπει να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε με διαφορετικό τρόπο τον «χρόνο» εργασίας μας .

          «Η δε βελτίστη πόλις ου ποιήσει βάναυσον πολίτην». (Αριστοτέλης , Πολιτικά , βιβλίο Γ΄, κεφ. 5 , 1278a, 8) Η μετάφραση της πρότασης αυτής είναι απλή : «η άριστη πόλη δεν θα δώσει το δικαίωμα του πολίτη στον “εργάτη”» . Μήπως ο Αριστοτέλης ήθελε να αποκλείσει τους εργάτες από το δικαίωμα του πολίτη ; Όχι βέβαια . Το συμπέρασμα αυτό μπορεί κάποιος να το εξαγάγει μόνο αν απομονώσει τη φράση αυτή από το υπόλοιπο κείμενο . Από τον ίδιο πληροφορούμαστε τον ορισμό του άριστου πολίτη στο κεφ. 13 του τρίτου βιβλίου των Πολιτικών : «ο δυνάμενος και προαιρούμενος άρχεσθαι και άρχειν προς τον βίον τον κατ’ αρετήν» . Μας λέει δηλαδή με απλά λόγια ότι πολίτη ονομάζουμε αυτόν που έχει τη δυνατότητα να κυβερνά και να κυβερνιέται . Ταυτόχρονα η πολιτική δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο στην περίπτωση που η διακυβέρνηση εφαρμόζεται ανάμεσα σε ελεύθερους και ίσους , συνεπώς δεν χωρά καμία διάκριση μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνώμενων . «Η δε πολιτική ελευθέρων και ίσων αρχή» (Α΄ βιβλίο , 7^ο κεφ. , 1255b , 21). Ακόμα και αν χρειαστεί σε ένα πρώτο στάδιο κάποιος να είναι κυβερνώμενος , αυτό γίνεται για να μάθει στη συνέχεια να κυβερνά, να μπορεί να συμμετέχει σε αυτήν την εναλλάξ διαδικασία . Όταν όμως ένας άνθρωπος είναι απόλυτα υποδουλωμένος στις βιοτικές του ανάγκες , σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ίσος ή ελεύθερος σε σχέση με κάποιον που δεν έχει βιοποριστικό πρόβλημα . Αυτό ακριβώς είναι που οι κατέχοντες την εξουσία , γνωρίζουν πολύ καλά .

           Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι εργάτες –και όχι οι εργάτριες- απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου μόλις τον 19^ο  αιώνα . Υπήρχαν δε , πάρα πολλές αντιδράσεις για το αν έπρεπε να έχουν αυτό το δικαίωμα οι «αγράμματοι» , οι φτωχοί , ή ο «λαός» , από πολλούς «πεφωτισμένους» φιλόσοφους και «διανοητές» . Στις σύγχρονες κοινωνίες , οι «αγορές» , δεν ενδιαφέρονται για την εργασία καθεαυτή , αλλά για την διατήρηση της εξουσίας και του ελέγχου μέσω αυτής . Ενδιαφέρονται για το «σύστημα» με το οποίο μπορούν να ελέγξουν την εργασία και κατ’ επέκταση το άτομο σε όλες τις πτυχές της ζωής του , δηλαδή να το ελέγξουν «βιοπολιτικά» . Ο έλεγχος αυτός , μετατρέπεται σε πειθαρχικό έλεγχο , εξαιτίας των πολύ λεπτών μηχανισμών ελέγχου όπως η παρατήρηση , τα συστήματα καταγραφής , ή η παρακολούθηση . Διαμορφώνεται με αυτόν τον τρόπο ένας μηχανισμός εξουσίας που θέλει να ελέγχει κατά κύριο λόγο τα άτομα και όχι την παραγωγή . Στόχος του , είναι να αποσπά από αυτά περισσότερο χρόνο και εργασία και όχι παραγωγή πλούτου. Ο χρόνος της ημέρας πρέπει να εξαντλείται αφιερωμένος στην εργασία και μαζί με αυτόν να εξαντλείται σωματικά και διανοητικά και ο ίδιος ο εργαζόμενος . Η παραγωγή πλούτου στις σύγχρονες κοινωνίες δεν χρειάζεται τόσο τους εργαζόμενους όσο πριν από είκοσι ή τριάντα χρόνια . Οικονομική πρόοδος σημαίνει λιγότερες θέσεις εργασίας , ενώ τεχνολογική πρόοδος σημαίνει αντικατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερων εργαζόμενων από «σκεπτόμενα» λογισμικά .    

          Η προγραμματισμένη απασχόληση διέπεται από τρεις σημαντικές μεθόδους : τον καθορισμό του ρυθμού απασχόλησης , τον εξαναγκασμό σε καθορισμένες εργασίες , και την ρύθμιση των κύκλων επανάληψης . Ο μεγάλος αριθμός των εργαζόμενων , απαιτεί αυστηρότερη αστυνόμευση του χρόνου εργασίας , με στόχο να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη ποιότητα . Ασταμάτητος έλεγχος , πίεση από τους επιστάτες , κατάργηση κάθε στοιχείου που μπορεί να αποσπάσει την αυτοσυγκέντρωση των εργαζόμενων από το έργο τους . Στην εργασία χρειάζεται το είδος του «ολοκληρωτικά ωφέλιμου χρόνου» . Όλες οι πράξεις χρειάζονται μία συγκεκριμένη χρονική ρύθμιση , ένα πρόγραμμα που να εξασφαλίζει αφ’ ενός τη διαμόρφωση της ίδιας της πράξης , αφ’ ετέρου τον έλεγχο εκ των έσω του τρόπου με τον οποίο εκτυλίσσεται σε όλες τις φάσεις της . Η αρχή της αυξανόμενης χρησιμοποίησης του χρόνου προβάλει σήμερα ως απαραίτητο συστατικό επιτυχίας σε όλα τα είδη εργασίας . Το αποτέλεσμά της όμως αποβαίνει μοιραίο για τους ίδιους τους εργαζόμενους . Αποσπά από τον εργαζόμενο όλες τις διαθέσιμες στιγμές του και από κάθε στιγμή την περισσότερο ωφέλιμη δύναμη . Έτσι ο εργαζόμενος δεν απασχολείται αλλά εξαντλείται , αφού το ζητούμενο είναι «το ανώτατο όριο ταχύτητας να φτάσει το ανώτατο όριο αποτελεσματικότητας» . Η εξάντληση , ως αποτέλεσμα του τρόπου διαχείρισης του χρόνου από το υπάρχον πολιτικό και οικονομικό σύστημα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην ιδιωτικοποίηση των ατόμων , στην αποστασιοποίησή τους από τα κοινά αλλά κυρίως στην μη συμμετοχή τους σε αυτά .

         Η σημερινή κοινωνία , όπως όλες οι κοινωνίες , επιβάλλει θεμελιώδεις αξίες στα άτομά της , επηρεάζοντας όχι μόνο τα ίδια ως τέτοια , αλλά όλα τα πεδία του βίου τους . Είμαστε συνεπώς υποχρεωμένοι να λάβουμε υπόψη όλες ανεξαιρέτως τις αξίες αυτές αν θέλουμε να κρίνουμε όχι το πολίτευμα αλλά την κοινωνία μας ως δημοκρατική ή όχι . Αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι το να ορίσουμε την δημοκρατία ως είδος κοινωνίας και όχι μόνο ως είδος πολιτεύματος . Συνεπώς δεν μπορούμε να αποκλείσουμε από τη συζήτηση μας , αξίες οι οποίες επηρεάζουν καταλυτικά το πολίτευμα αυτής της κοινωνίας . Τέτοιες αξίες είναι η ιδιοκτησία , ο οικονομικός αναγωγισμός ή η εργασία που μας ενδιαφέρει στο παρόν κείμενο . Ο εργαζόμενος δεν μπορεί ποτέ να συμμετέχει στις κοινές υποθέσεις , επειδή το κύριο μέλημά του είναι το επάγγελμά του . Άρα δεν μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε πολίτη από τη στιγμή που δεν υπακούει στην διττή απαίτηση ως εναλλάξ κυβερνώμενου και κυβερνώντος . Δυστυχώς , αυτή είναι η αλήθεια.

          Η ουσιαστική ενασχόληση με τα δημόσια πράγματα είναι εντελώς ασύμβατη με μία ζωή που έχει ως αποκλειστική ενασχόληση την χρονοβόρα και εξαντλητική βιοποριστική εργασία για δύο κύριες αιτίες : α)η «ανάγκη» για εργασία η οποία πηγάζει από την ευελιξία, την κινητικότητα και την επισφάλεια που ανέφερα παραπάνω (οικονομικοί λόγοι) β)ο «αποπροσανατολισμός» που δημιουργείται από την «ανάγκη» . Γράφοντας «αποπροσανατολισμός» εννοώ πως το κύριο μέλημά μας είναι η προσπάθεια παραμονής μας στην εργασία ή η οικονομική μας ανέλιξη και όχι η συμμετοχή στη διαμόρφωση των νόμων που ορίζουν την παραμονή και την οικονομική ανέλιξη . Για να στρέψουμε όμως το βλέμμα μας εκεί , χρειάζεται ακριβώς το να έχουμε απόσταση από την ανάγκη και χρόνο για να σκεφθούμε . Να σκεφθούμε , όχι για να προτείνουμε κάτι , αλλά για να πιστέψουμε πως τελικά μπορούμε να σκεφθούμε πολιτικά . Από τη στιγμή που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό , μοιραία αποδεχόμαστε υπόρρητα τον σταθερό και υπαρκτό διαχωρισμό σε κυβερνώντες και κυβερνώμενους , με αποτέλεσμα να υποτασσόμαστε στην νεωτερική και πάγια αρχή της αντιπροσώπευσης . Υποσυνείδητα , πιστεύουμε πως δεν υπάρχουν ίσες δυνατότητες για τη συμμετοχή όλων στη πολιτική ζωή . Αποτέλεσμα τούτου είναι να αφήνουμε την πολιτική στους λίγους «εργαζόμενους στην πολιτική» , τους επαγγελματίες της πολιτικής . Η αρχή της αντιπροσώπευσης , είναι κατεξοχήν αρχή αποκλεισμού των πολλών που δήθεν αντιπροσωπεύονται από τους λίγους .

   Τελειώνοντας , πιστεύω πως δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να υποστηρίξω περισσότερο την άποψή μου ότι η εργασία όπως είναι σήμερα διαμορφωμένη αποκλείει εκ των προτέρων τη συμμετοχή των εργαζόμενων στα κοινά και κυρίως στην πολιτική , από το να παραπέμψω στον Κορνήλιο Καστοριάδη :

          «Όταν ο Benjamin Constant υποστηρίζει[ …] ότι η σύγχρονη βιομηχανία κάνει αυτούς που εργάζονται σε αυτήν ανίκανους να ασχοληθούν με την πολιτική , και άρα είναι επιβεβλημένος ένας εκλογικός φόρος , το ερώτημα που τίθεται για μας είναι : θέλουμε τη σύγχρονη βιομηχανία όπως είναι και με τις υποτιθέμενες συνέπειές της , μεταξύ των οποίων η πολιτική ολιγαρχία , περί αυτού πρόκειται στην πραγματικότητα και αυτό άλλωστε συμβαίνει . Ή θέλουμε μια πραγματική δημοκρατία , μία αυτόνομη κοινωνία ; Στη δεύτερη περίπτωση θεωρούμε ότι η οργάνωση της σύγχρονης βιομηχανίας , και αυτή η βιομηχανία , δεν είναι ούτε φυσική αναγκαιότητα ούτε απόρροια της θείας θέλησης , είναι μία από τις συνιστώσες της κοινωνικής ζωής , την οποίαν καταρχήν πρέπει και μπορούμε να μετασχηματίσουμε με βάση τις πολιτικές και κοινωνικές μας βλέψεις και απαιτήσεις». (Κορνήλιος Καστοριάδης , Χώροι του ανθρώπου , σελ. 226-227.)                 

 

Εργασία και υποταγή

Ο όρος «άνεργος» περιγράφει παραπλανητικά τους υγιείς ανθρώπους που δεν έχουν την ικανότητα να αποκτήσουν τα προς το ζην . Λέω παραπλανητικά , γιατί πλέον οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας . Θα μπορούσαμε , μεταξύ σοβαρού και αστείου , να πούμε ως   αξίωμα πως «η ανεργία είναι η νόρμα που παραβιάζεται από την κατάσταση της απασχόλησης». Οι άνεργοι αποτελούσαν κάποτε τον «εφεδρικό στρατό» , που βρισκόταν προσωρινά εκτός εργασίας για λόγους υγείας , ασθένειας , ή λόγο μικρών προβλημάτων της οικονομίας . Οι άνθρωποι αυτοί , κάποια στιγμή θα επανέρχονταν , αλλά στο διάστημα αυτό υπήρχε μέριμνα γι’ αυτούς , μέριμνα που ήταν αποδεκτή από όλους , κόμματα και κοινωνία .

Η κατάσταση αυτή δεν ισχύει πλέον . Δεν υπάρχει πια το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος» , αντίθετα , ακούγοντας και τους «ιδιοκτήτες της χώρας» , θα υπάρξει περικοπή και στο επίδομα ανεργίας , εκτός των άλλων . Όσοι πλέον δεν εργάζονται , δεν αποτελούν τον εφεδρικό στρατό , αλλά ισορροπούν πάνω στη δοκό που βρίσκεται ανάμεσα στην «απασχόληση» και στον αποκλεισμό . Η λεγόμενη «ανοδική» πορεία της οικονομίας των προηγουμένων ετών , δεν οδήγησε στο «τέλος» της ανεργίας , αλλά στο ακριβώς αντίθετο . Η ορθολογική οργάνωση αντιμετώπισης της κρίσης σημαίνει πλέον περικοπή και όχι δημιουργία θέσεων εργασίας , ενώ ταυτόχρονα , η πρόοδος στον τεχνολογικό τομέα αλλά και επιτυχία της «διαχείρισης δυναμικού» μετριέται από την μείωση προσωπικού . Σε όλες τις εταιρείες που βρίσκονται στο χρηματιστήριο , οι τιμές των μετοχών ανεβαίνουν κάθε φορά που προαναγγέλλονται απολύσεις .

Η εργασία που εκτελεί κάποιος , αλλά και το είδος της , καθορίζει τη θέση που ισχυρίζεται πως κατέχει εντός τη φαντασιακής σημασίας που αποκαλούμε κοινωνία . Είναι ο κυριότερος παράγοντας εδραίωσης του κοινωνικού status και της αυτοεκτίμησης αφού εδραιώνεται πάνω σε μία γενικότερη ηθική . Απόδειξη τούτου , αποτελεί το γεγονός ότι μόλις γνωρίζουμε κάποιον ή κάποια , η τρίτη ή η τέταρτη το πολύ ερώτηση που του κάνουμε είναι το «τι δουλειά κάνεις;». Ζώντας σε μια κοινωνία που αγαπά τις κατηγοριοποιήσεις , το είδος της εργασίας είναι θεμελιακή κατηγοριοποίηση , μέσα από την οποία απορρέουν όλα όσα σχετίζονται με τη ζωή μας . Ποιος είναι ισότιμος με εμάς , με ποιους μπορούμε να συγκριθούμε , με ποιον μπορούμε να έχουμε κοινή πορεία , ποιους οφείλουμε να σεβόμαστε , αλλά και ποιοι πρέπει να μας σέβονται . Το είδος της εργασίας δηλώνει εν μέρει , και το πολιτισμικό κεφάλαιο , πράγμα που κατηγοριοποιεί ακόμα περισσότερο τον συνομιλητή μας . Η απόκτηση πολιτισμικού κεφαλαίου εξαρτάται από τον ελεύθερο χρόνο και από την απόσταση που έχει κάποιος από την ανάγκη . Το εισόδημα έχει μεγάλη σημασία όταν πρέπει να καθοριστεί η απόσταση από την ανάγκη .   Όσο περισσότερο δουλεύεις , τόσο λιγότερο ασχολείσαι με άλλα πράγματα που θα σε βοηθούσαν πρώτα απ’ όλα να σκέφτεσαι. Καθορίζει τα δικαιώματα που έχουμε απέναντι στην οικογένειά μας , αλλά και τις υποχρεώσεις μας. Η εργασία είναι η αρχή του δρόμου που πρέπει να διαλέξουμε στην πορεία της ζωή μας  . Αν αλλάξουμε τομέα εργασίας , ή είδος εργασίας , αλλάζουμε αναγκαστικά και το δρόμο μας . Με βάση αυτήν , μπορούμε να «προβλέψουμε» και να διαμορφώσουμε όλη την πλευρά της ύπαρξής μας . Η εργασία αποτελεί θεμέλιο του βίου , και αν ελέγξεις το θεμέλιο , ελέγχεις ολόκληρο το βίο . Έτσι , μετατρέπεται σε μέσο για την άσκηση «βιοεξουσίας» . Αφού είναι το μοναδικό νόμιμο μέσο για να βγουν χρήματα , η ίδια αποτελεί ταυτόχρονα μέσο επιβίωσης και υποταγής . Η εργασία αποτελεί ίσως τον ποιο δημοκρατικό μηχανισμό προσταγής : κανείς δεν σε υποχρεώνει να δουλέψεις , απλώς αν δεν το κάνεις θα πεθάνεις .

Όπως όλοι οι θεσμοί σε μια κοινωνία , έτσι και η εργασία μπορεί και ανανεώνεται . Η ανανέωση του τρόπου λειτουργίας της εργασίας , είναι η μετατροπή της από σταθερή σε ελαστική καθώς και η μεταφορά , αν είναι δυνατόν , της έδρας της επιχείρησης σε τόπους που ορίζονται από τις εταιρείες ως «μισθολογικοί παράδεισοι» , αφού το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το πειθήνιο και κυρίως , λιγότερο ακριβό προσωπικό τους. Η μετατόπιση του κεφαλαίου σε χώρες με χαμηλότερους μισθούς , μεγαλώνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζόμενων σε παγκόσμια κλίμακα . Μία πολυεθνική επιχείρηση δημιουργεί εσκεμμένο ανταγωνισμό όχι μόνο μεταξύ των εργαζόμενων στην χώρα έδρας της εταιρείας , αλλά και με εργαζόμενους στην άλλη άκρη του κόσμου , που είναι αναγκασμένοι να αποδέχονται μισθούς πείνας . Κατασκευάζεται ένας τρόπος κυριαρχίας νέου τύπου , που έχει ως βασικό θεμέλιο το μόνιμο καθεστώς ανασφάλειας , με στόχο την πλήρη υποταγή των εργαζόμενων . Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε εργαζόμενους που βρίσκονται σε χώρες με κοινωνικά κεκτημένα και σε αυτούς που ζουν σε χώρες με λιγότερα ή καθόλου κεκτημένα , διαλύει οποιαδήποτε αντίσταση των πρώτων , επιτυγχάνει την υποταγή και κυρίως δημιουργεί την αίσθηση πως οι νέοι κανόνες είναι απόλυτα αναγκαίοι . Θυσία των κεκτημένων στο βωμό της «ανταγωνιστικότητας» . Αυτό όμως που προβάλλεται ως οικονομικό καθεστώς ή οικονομική αναγκαιότητα , είναι στην πραγματικότητα προϊόν πολιτικής βούλησης , που μετατρέπεται σε πολιτικό καθεστώς , με την ενεργό συμμετοχή και συνενοχή των εκάστοτε πολιτικών εξουσιών. Δυστυχώς όμως , η γη είναι πεπερασμένη και οι «μισθολογικοί παράδεισοι» συνεχώς λιγοστεύουν . Μετατρέπουμε συνεπώς σε τέτοιους τόπους , με όχημα την «κρίση» , οποιαδήποτε χώρα η περιοχή είναι οικονομικά ευάλωτη και προσφέρεται για κάτι τέτοιο . (Την ίδια στιγμή , πρέπει να μπορούμε να ελέγξουμε αυτούς που θα φύγουν από αυτές τις χώρες και για το λόγο αυτό , φτιάχνουμε τις ελεγχόμενες ζώνες μετανάστευσης, ώστε να ελέγχουμε την πρόσβαση των φτωχών στους ανεπτυγμένους πόλους της Ευρώπης ή των ΗΠΑ.)

Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν πως το ίδιο το κεφάλαιο δεν είναι πλέον κάτι «χειροπιαστό» . Δεν είναι ατσάλι , τσιμέντο , χαλκός , ή βαριά βιομηχανία. Τώρα πλέον το κεφάλαιο είναι αριθμοί σε οθόνες υπολογιστών , που μπορούν πολύ εύκολα να αλλάξουν τόπο και μορφή . Οι αλλαγές αυτές έχουν ως μοναδικό στόχο , όχι την ευημερία των ανθρώπων , αλλά την ορθολογική οργάνωση και την ελαστικότητα του εαυτού του . Επιδρά έτσι στους ανθρώπους αντίστροφα , ως καταστροφή , αφού αδυνατούν να το αντιμετωπίσουν και να το εξηγήσουν . Το λεγόμενο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο , έχει τη δύναμη να δημιουργεί την πεποίθηση πως η εργασία του ενός είναι η καταδίκη του άλλου . Θέσεις εργασίας εφ’ όρου ζωής, αφ’ ενός μεν δεν υπάρχουν πια , αφ’ ετέρου , δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας όπως τις αντιλαμβανόμασταν κάποτε . Τώρα υπάρχουν μόνο θέσεις απασχόλησης . Πρέπει να είσαι ευγνώμων που μπορείς να απασχολείσαι . Δεν χρειάζεται να προγραμματίζεις τη ζωή σου , δεν μπορείς να το κάνεις , και δεν μπορείς γιατί δεν σου το επιτρέπουμε. Η εργασιακή αβεβαιότητα κάνει αδύνατη οποιαδήποτε προσπάθεια «τακτοποίησης» του μέλλοντος . Η πίστη και η ελπίδα σε ένα καλύτερο μέλλον , που χρειάζεται να έχει κάποιος προκειμένου να εξεγερθεί ενάντια στο παρόν όταν αυτό δεν είναι  ανεκτό , εξαφανίζονται . Ο συνετός και ο φρόνιμος , δεν είναι  πλέον αυτός που αποταμιεύει με στόχο το μέλλον του , αλλά αυτός που μπορεί να καταναλώσει στο παρόν . Αν δεν μπορείς να καταναλώσεις ορίζεσαι ως φτωχός . Αν δεν θέλεις να ορίζεσαι ως φτωχός , γέμισε το πορτοφόλι σου με πιστωτικές κάρτες .

Από τα παραπάνω μπορούμε να  συμπεράνουμε πως η εργασία είναι ο κύριος χώρος κοινωνικής ενσωμάτωσης , μία ενσωμάτωση όμως που βασίζεται απόλυτα στην πειθαρχία . Ο χώρος της , δεν παράγει μόνο εμπορεύματα ή δεν παρέχει απλές υπηρεσίες . Παράγει κυρίως πειθήνια υποκείμενα του σύγχρονου κράτους . Έτσι το κράτος διασφαλίζει τον έλεγχο της κεντρικής λειτουργίας επιβίωσης της κοινωνίας . Πάνω της στηρίζει την κοινωνική «τάξη» (order) αλλά και την ιεραρχική δομή της κοινωνίας , δημιουργώντας αυτό που αποκαλείται από πολλούς «ιεραρχική δημοκρατία» . Οι πάντες ιεραρχούνται με κύριο κριτήριο το εισόδημα το οποίο δεν πρέπει με κανένα τρόπο να απολέσουν .  

Κοιτάζοντας μέσα στους χώρους εργασίας μιας μεγάλης εταιρείας , θα δούμε πως οι μάνατζερς είναι οι «ειδικοί» , οι διαχειριστές του κέρδους, οι απόλυτα υπεύθυνοι γι’ αυτό . Η όποια απώλειά του , τους υποχρεώνει να ρίξουν τις ευθύνες στους εργαζόμενους που βρίσκονται από κάτω , απολύοντας όσο το δυνατόν περισσότερους. Οι εργαζόμενοι με τη σειρά τους που δεν έχουν πέσει ακόμα στην κατάσταση του «φτωχού» , αφού εργάζονται , διαθέτουν ένα ελάχιστο έστω ποσοστό ασφάλειας που τους επιτρέπει να φιλοδοξούν πως μπορούν να αλλάξουν τη ζωή τους προς το καλύτερο . Ταυτόχρονα , είναι κάτι που πρέπει να υπερασπιστούν , ακόμα και αν η δουλειά τους είναι μικρά αμειβόμενη , με κακές συνθήκες και εξαντλητική , αφού ο φόβος μήπως πέσουν χαμηλότερα , μήπως περιέλθουν στην κατάσταση του φτωχού , δεν τους αφήνει κανένα περιθώριο για αντίσταση . Βλέπουμε συνεπώς μία αντίστροφη πορεία εξουσίας και ευθύνης : ενώ η εξουσία κινείται από πάνω προς τα κάτω , η ευθύνη κινείται από κάτω προς τα πάνω .

Ως κοινωνικός θεσμός , η εργασία , αντικατοπτρίζει πλήρως την κατανομή ισχύος και εξουσίας που υπάρχει στην κοινωνία . Η αντίστροφη πορεία εξουσίας και ευθύνης διαγράφεται και στην πολιτική . Όπως ακριβώς σε μία εταιρεία ο μισθωτός δεν έχει δικαίωμα να επέμβει επί της ουσίας στην «πολιτική» της , έτσι ακριβώς δεν έχει το δικαίωμα να επέμβει επί της ουσίας στην άσκηση πολιτικής της χώρας του . Οι πολιτικοί θεωρούν τους εαυτούς τους «ειδικούς» , κατασκευάζουν προγράμματα αλλά θεωρούν υπεύθυνο το λαό για την κατάσταση που έχει βρεθεί , γιατί υποτίθεται πως δεν είναι υπάκουος και δεν τηρεί το πρόγραμμα , ενώ αυτοί είναι στην πραγματικότητα οι διαχειριστές της εξουσίας . Αυτοί υπέγραφαν για δάνεια , συμβάσεις , συνεργασίες , μνημόνια κλπ .Οι «ειδικοί» είναι αυτοί που «γνωρίζουν» .      

Το οικονομικό καθεστώς είναι συνδεδεμένο με το πολιτικό καθεστώς που με τη σειρά του δημιουργεί έναν συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής . Στις μέρες μας ο έλεγχος και η επιβολή του τρόπου παραγωγής , επιτυγχάνεται με το να μετατρέπεται η ανασφάλεια σε θέσφατο . Εγκαθιδρύοντας την ανασφάλεια  σημαίνει πως μπορούν οι λίγοι να επιβάλλονται στους πολλούς εκμεταλλευόμενοι την προσωρινότητά τους . Το όπλο της ανασφάλειας , είναι αυτό που καθιστά τους εργαζόμενους ανήμπορους να αντιδράσουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους , γιατί βρίσκονται συνεχώς σε μία κατάσταση άγχους , έντασης και φόβου . Η ανασφάλεια είναι μία συνθήκη που σε αναγκάζει να υποκύψεις και να αρκεστείς σε ό,τι είσαι και ό,τι έχεις . Το θέσφατο της ανασφάλειας έχει γίνει η πρώτη και βασική αρχή οργάνωσης του τρόπου εργασίας και υποταγής .

  Δεν θέλω να μεγαλώσω περισσότερο το κείμενο . Ο σκοπός μου δεν είναι να γράψω βιβλίο , άλλωστε δεν είμαι ικανός για κάτι τέτοιο . Αν κάποιος ενδιαφέρεται για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που η εργασία υποτάσσει τους ανθρώπους , μπορεί να ανατρέξει στις παρακάτω πηγές :

1.      Αντεπίθεση πυρών 1, 2 / Pierre Bourdieu

2.      Η Διάκριση /Pierre Bourdieu

3.      Η Μετανεωτερικότητα και τα δεινά της /Zygmunt Bauman

4.      Εργασία Καταναλωτισμός και οι Νεόπτωχοι / Zygmunt Bauman

5.      Η Χειραγώγηση των Μαζών / Noam Chomsky

6.      Η Αυτοκρατορία / Antonio Negri

Υπάρχουν βέβαια και άλλα βιβλία από τα οποία πήρα πληροφορίες ή έχω διαβάσει αλλά πιστεύω πως με αυτά είμαστε «καλυμμένοι» . Σε ένα επόμενο κείμενο θα ασχοληθώ με το τι μπορούμε να κάνουμε , κατά τη γνώμη μου , προκειμένου να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση .

Θα δούμε… 

Βία : αναπόφευκτο μέσο ;

1. Κίνημα και αντιεξουσιαστές

Το «κίνημα» , αν και επανειλημμένα έχω πει πως δεν συμφωνώ με τον όρο , αντιπροσωπεύει μια ανανέωση του τρόπου διαμαρτυρίας , απέναντι σε πρακτικές της εξουσίας . Δεν είναι φοιτητικό , ούτε ταξικό , ούτε κομματικό . Υποστηρίζω πως μέρος του «κινήματος» , το οποίο είναι κατά βάση «πολιτικό» αποτελούν και οι λεγόμενοι «αντιεξουσιαστές» στους οποίους αποδίδονται και τα επεισόδια . Το να είσαι αντιεξουσιαστής , είναι πολιτική θέση , όπως ακριβώς το να είσαι «a politic» όπως λέγεται πως είναι οι περισσότεροι που συμμετέχουν στο «κίνημα» .

Το ζητούμενο για το «κίνημα» ήταν από την αρχή η εξάλειψη της βίας από τις πρακτικές του . Το θεμιτό είναι να ασκείται βία , μόνο με παθητική μορφή , αν και εφόσον χρειάζεται όπως για παράδειγμα ο αποκλεισμός της βουλής ή η απεργία . Δεν πρέπει να εκφράζει κανένα είδος βίας , το οποίο περνά πέρα από την παθητική αντίσταση . Αυτό κατά την άποψή μου είναι ιστορικό , θεωρητικό και πολιτικό λάθος. Σε καμία περίπτωση βέβαια δεν θέλω η βία να είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα χτιστεί μια νέα κοινωνία . Χρειάζεται όμως να υπάρχει ως το αντίστοιχο «όπλο επάνω στο τραπέζι» . Προφανώς και συμφωνώ με τους προπηλακισμούς και τις αποδοκιμασίες απέναντι σε βουλευτές , αφού αυτοί μπορούν να ασκήσουν διαφορετικών ειδών βία νόμιμα με την άδεια που τους δίνει το κράτος , ενώ οι άνθρωποι μόνο σωματική βία και παράνομη . Αυτό είναι κάτι που θέλει περισσότερη ανάλυση αλλά δεν είναι του παρόντος .  

Η βία είναι κάτι που συμβαίνει , κάτι που ανήκει στις ανθρώπινες σχέσεις . Μία ανθρώπινη σχέση μπορεί να είναι βίαιη , όχι γιατί το θέλει κάποιος , αλλά γιατί είναι ένα γεγονός , όπως το να γεννιέσαι ή να πεθαίνεις . «Η βία έχει την ίδια απελπισμένη και αυθαίρετη πραγματικότητα με τη ζωή : βία της μιζέριας ή βία της μοναξιάς , της εκμετάλλευσης ή του πολέμου»(Negri) .Το να προσπαθείς να διώξεις τη βία από μία πολιτική συζήτηση, είναι σαν να πιστεύεις πως μπορείς να μην τρως ή να μην κοιμάσαι. Είτε μας αρέσει είτε όχι , η βία είναι μέρος της ανθρώπινης πραγματικότητας .

Ποιος είναι ο σκοπός της εργαλειακής χρήσης της βίας από την εξουσία ; Το να «θανατώσει» . Να θανατώσει όνειρα , προοπτικές , ιδέες , πιστεύω , το μέλλον σου, οδηγώντας έτσι μέχρι το τελευταίο στάδιο που είναι το να σε θανατώσει και βιολογικά , αφού η ζωή σου δεν έχει πλέον κανένα απολύτως νόημα . Η άσκηση βίας διαφορετικών μορφών και όχι μόνο η σωματική , είναι αυτή που μπορεί να σε κάνει να πιστέψεις πως το σώμα σου είναι το μοναδικό εργαλείο εναντίον της εξουσίας , συνεπώς είναι απόλυτα φυσιολογικό το να το διαθέσεις προκειμένου να την ανατρέψεις . «Αν γι’ αυτή (την εξουσία) η βία είναι η θεμελιώδης μορφή της προσταγής , μπορεί για μένα να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την απομάκρυνση του θανάτου»(Negri) . Είναι όμως δύσκολο για τους ανθρώπους να έχουν μία πραγματική ανάλυση για το τι είναι βία . Τις περισσότερες φορές , αντιπροσωπεύει κάτι άσχημο , απεχθές , λυπητερό , και κυρίως απευκταίο . Ορίζεται φαντασιακά ως το όπλο εκείνων που προστάζουν . Όταν όμως η μόνη έξοδος από αυτή την κοινωνία είναι η αντίσταση και η ανυπακοή , η άσκηση βίας είναι αναγκαία , και όχι βέβαια γιατί μας αρέσει . Είναι αναγκαία γιατί ποτέ μέχρι σήμερα η βία δεν συμβάδιζε τόσο κοντά με την επιθυμία οικοδόμησης ενός νέου κόσμου από την πλευρά των κυρίαρχων . Αυτός ο νέος κόσμος δεν είναι ούτε μπορεί να γίνει κατανοητός , με το να κάνουμε πως βία δεν υπάρχει . Όπου και να κοιτάξουμε , υπάρχει πόλεμος .

Σε ότι αφορά τώρα τους αντιεξουσιαστές , θα πω πως πιστεύω ότι ο τρόπος που αντέδρασαν ήταν εντελώς λάθος. Ακόμα και να παραδεχθούμε την καταφανή ύπαρξη προβοκάτσιας(βίντεο , φωτογραφίες ,κλπ) , αυτό δεν αναιρεί τον λανθασμένο τρόπο αντίδρασης . Η λογική της «μοναχικής εξέγερσης» μπορεί να αντιμετωπίζεται από πολλούς , και από μένα , ως ηθικά αποτελεσματική , αλλά είναι πολιτικά λανθασμένη και τις περισσότερες φορές χαμένη . Το να θέλεις να επιτεθείς μόνος σου στις αστυνομικές δυνάμεις , σημαίνει ότι στην πραγματικότητα θέλεις είτε να κερδίσεις την αναγνώριση , είτε να ακουστείς . Πρέπει να δούμε ποιος φταίει περισσότερο . Αυτός που εκτελεί την διαταγή ή αυτός που την δίνει ; Βέβαια , για να μην τρελαθούμε κιόλας , δεν πρέπει να έχουμε την ελπίδα ούτε και την ψευδαίσθηση πως μπορούν οι δυνάμεις καταστολής και τα σώματα ασφαλείας να εκδημοκρατιστούν . Πέρα όμως από αυτό , υποστηρίζω πως οποιαδήποτε αλλαγή ή ανασύνθεση ενός κινήματος πρέπει να είναι συλλογική . Εξηγώ :

Ο όγκος του πλήθους από μόνος του αποπνέει μια δύναμη . Η πραγματική «δύναμη» όμως , αναδύεται τη στιγμή που οι άνθρωποι ανταλλάσσοντας τις διαφορετικές προοπτικές τους σχετικά με τις κοινές υποθέσεις , παρεμβαίνουν στα δημόσια πράγματα αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες . Κάτι τέτοιο έχει ξεκινήσει με την εμφάνιση της συνέλευσης και μπορεί να γίνει ακόμα πιο δυνατό , αν οι συνελεύσεις γίνουν περισσότερες και σε διαφορετικές περιοχές . «Η δύναμη υφίσταται εκεί όπου οι άνθρωποι συγκροτούνται σε πολιτική κοινότητα : τη μόνη μορφή οργάνωσης που δεν υπάρχει αναγκαία και η οποία προσδιορίζεται από τις αρχές της αυτονομίας , της ισονομίας και της συναίνεσης , όπως αυτή η τελευταία επιτυγχάνεται μέσω της πειθούς και της ελεύθερης αντιπαράθεσης των διαφόρων και διαφορετικών απόψεων»(Arendt). Αντίστοιχα , η «δύναμη» είναι αυτή που στηρίζει τις κυβερνήσεις στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες γιατί μπορεί να νομιμοποιήσει την όποια εκλεγμένη κυβέρνηση , αφού και εκεί οι άνθρωποι συγκροτούνται σε πολιτική κοινότητα , προκειμένου να αναδείξουν το Α ή το Β κόμμα . Από εδώ συνάγεται το συμπέρασμα , ότι όσο αυξάνεται η «δύναμη» του πλήθους , τόσο μειώνεται η «δύναμη» των κομμάτων και της εξουσίας . Αυτή η απώλεια της «δύναμης» είναι η βασική προϋπόθεση για την προσφυγή της εξουσίας στη βία και την καταστολή προκειμένου να εδραιώσει την κυριαρχία της . «Η βία εκδηλώνει την παρουσία της όποτε απουσιάζει η πραγματική δύναμη»(Arendt). Τη στιγμή που ο λαός θα αποσύρει την εμπιστοσύνη του αλλά και την συναίνεσή του απέναντι στους θεσμούς και τις πρακτικές της εξουσίας-κυβέρνησης , η τελευταία δεν νομιμοποιείται πλέον σε τίποτε. Οι εντολές ή οι διαταγές παύουν να εκτελούνται και τότε η βία θα έρθει αντιμέτωπη με την πραγματική δύναμη , και μοιραία η αποτελεσματικότητά της θα μειωθεί αισθητά .

Η θέση των αντιεξουσιαστών πρέπει να είναι εντός του κινήματος και όχι εκτός και πάνω από αυτό . Ο ρόλος που θα μπορούσαν να έχουν είναι διπλός : από τη μία μεριά πρέπει να είναι αυτοί που θα προστατέψουν το κίνημα από οποιαδήποτε προβοκάτσια, να αποτελούν δηλαδή ένα είδος περιφρούρησης του κινήματος . Από την άλλη μεριά , μπορούν με την εμπειρία που έχουν σε επεισόδια να βοηθήσουν τους υπόλοιπους σε οποιαδήποτε στιγμή χρειαστεί , γιατί το βέβαιο είναι ότι αν συνεχίσει να αυξάνεται η «δύναμη» του πλήθους , θα χρειαστεί . Ας καταλάβουμε όλοι , πως σε αυτή την προσπάθεια , δεν περισσεύει κανένας . Δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα της εξουσίας που θέλει τις κοινωνικές δυνάμεις απέναντι τη μία από την άλλη και όχι δίπλα-δίπλα .

Οι αντιεξουσιαστές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάποιες περιθωριακές ομάδες που το μόνο που ξέρουν είναι να σπάνε τράπεζες και μάρμαρα . Σαφώς και εντός τους υπάρχουν παιδιά χωρίς εργασία , χωρίς προοπτική ή που μπορεί να έχουν μεγαλώσει μέσα στην πιο μαύρη μιζέρια . Μήπως όμως αντίστοιχες περιπτώσεις δεν υπάρχουν και εντός του κινήματος ; Όπως μέσα στο κίνημα υπάρχουν άνθρωποι με παιδεία , παιδιά μορφωμένα , με άποψη , έτσι υπάρχουν και στις τάξεις των αντιεξουσιαστών.    Σε καμία περίπτωση δεν αμαυρώνουν τις εκδηλώσεις του κινήματος παρά τη μεγάλη προσπάθεια που καταβάλουν γι’ αυτό τα ΜΜΕ . (Δεν πρέπει να ξεχνάμε τα ρεπορτάζ για τους «μαύρους» που πουλάνε πράγματα παράνομα , για τις καντίνες που δεν κόβουν αποδείξεις , για το «άσχημο» πανό που λέει πως «η χούντα δεν τελείωσε το ‘73» , για τις φήμες περί «ατέρμονης μαστούρας» τις νύχτες , κλπ, κλπ).  Ο στόχος τους είναι να έλθουν σε σύγκρουση με τους θεσμούς και την καθεστηκυία τάξη(order) και πολιτική. Αν ο στόχος του κινήματος ,είναι η «άμεση δημοκρατία», τότε το κίνημα έρχεται αντιμέτωπο με τον σημαντικότερο θεσμό της πολιτικής και κατ’ επέκταση με την υπάρχουσα τάξη(order) , συνεπώς υπάρχει κοινός τόπος .              

Προβληματισμοί πάνω στην άμεση δημοκρατία

Το «κίνημα των αγανακτισμένων» είναι κάτι πρωτόγνωρο για τα Ελληνικά και όχι μόνο δεδομένα. Μία σύνθεση ανθρώπων, χωρίς κομματικές ταυτότητες, επισφαλών, διανοητών, ανέργων, μεταναστών κλπ, που έχουν ένα κοινό εχθρό: το μνημόνιο. Κύριο χαρακτηριστικό του κινήματος, αν και ο όρος είναι καθαυτός ακατάλληλος, είναι οι συνελεύσεις. Οι συνελεύσεις εμφανίζονται για πρώτη φορά με αυτόν τον τρόπο. Αφορούν τους πάντες και δεν περιορίζονται εντός των πανεπιστημίων ή των συνδικαλιστικών κύκλων, όπως συνέβαινε στο παρελθόν σε άλλα κινήματα.

Η αλήθεια είναι πως ένα «συνελευσιακό καθεστώς» από μόνο του δεν μπορεί να λύσει τίποτε. Η προσφορά του έγκειται στο ότι μπορεί να θέσει έναν στόχο, ώστε οι άνθρωποι να μην πέφτουν σε σύγχυση και να γνωρίζουν πoιά πρέπει να είναι τα πραγματικά και ουσιαστικά αιτήματά τους. Δεν φτάνει μόνο το να αποφασίζει κανείς τι είναι αυτό που πρέπει να γίνει, αλλά χρειάζεται να παρθούν αποφάσεις σχετικά με το πώς θα γίνει κάτι καθώς και το πότε. Οι συνελεύσεις περιορίζονται στο πρώτο ερώτημα και αρκετές φορές, όχι πάντα, στο δεύτερο. Το τρίτο ερώτημα δηλαδή το πότε θα τεθούν σε εφαρμογή αυτά που έχουν αποφασιστεί δεν απαντάται σχεδόν ποτέ. Tο ζήτημα της «άμεσης δημοκρατίας» καθ΄αυτό δεν έχει βγει προς τα έξω, ως κύριο αίτημα του κινήματος. Παρόλα αυτά όμως, μας δίνει ένα νέο πεδίο πειραματισμού πάνω στο οποίο πρέπει να σταθούμε.

Μέσα από τις συνελεύσεις, αποκαλύπτεται ένας νέος τρόπος ατομικο-κοινωνικής αντιπροσώπευσης, άνθρωποι που θέλουν να εκφράζονται δημοκρατικά εναντίον του «νέου πολέμου», της «μιντιακής οργάνωσης του κοινωνικού» και του κύματος της επισφάλειας. Η συνέλευση δίνει την δυνατότητα της συγκρότησης των ανθρώπων σε πολιτική κοινότητα, τη μορφή οργάνωσης που προσδιορίζεται από τις αρχές της αυτονομίας, της ισότητας και της συναίνεσης, αρκεί η τελευταία να επιτευχθεί μέσα από την πειθώ και την ελεύθερη αντιπαράθεση διαφορετικών απόψεων. Μέσα από τη συνέλευση μπορεί να αναδυθεί η «δύναμη» (με την έννοια της Άρεντ) αφού οι άνθρωποι μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα και να ενεργούν σχετικά με τα δημόσια πράγματα. Χρειάζεται όμως να αφήσουν εκτός της, την ικανοποίηση των βιοτικών τους αναγκών και να δημιουργήσουν ένα νέο πεδίο ελευθερίας: αυτό της ισότητας. Θα ήταν καλύτερο, λοιπόν, να μην προβάλλεται ως κύριο αίτημα αποκλειστικά και μόνο η έξοδος από το μνημόνιο. Δεν υπάρχει και δεν ακούγεται, ούτε ένα σύνθημα για την «άμεση δημοκρατία»! Επειδή ακριβώς οι περισσότεροι πηγαίνουν στην συνέλευση, έχοντας ο καθένας στο μυαλό του το δικό του πρόβλημα το οποίο του το δημιούργησε το μνημόνιο, το τοποθετεί πιο ψηλά από τα προβλήματα των άλλων και πολύ περισσότερο από το ουσιαστικότερο πρόβλημα που είναι το πώς θα αλλάξουμε την κοινωνία και όχι το πώς θα πάρουμε μεγαλύτερο μισθό.

Το ουσιαστικότερο αίτημα του κινήματος, λοιπόν, είναι η απαίτηση για «άμεση δημοκρατία». Είναι ό,τι καλύτερο έχει ζητήσει οποιοδήποτε κίνημα, όχι μόνο στην Ελλάδα , αλλά τολμώ να πω σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν θα μπορούσαν να ζήσουν σε καλύτερο «πολιτικό σύστημα» από αυτό. Είναι το μοναδικό «σύστημα» που όχι μόνο προάγει την πολιτική ελευθερία, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αλλάξει την κοινωνία και να της δώσει αυτό που σήμερα της λείπει εντελώς: ένα νέο νόημα. Υπάρχει όμως ένα πολύ σοβαρό εμπόδιο που δεν επιτρέπει την άμεση τουλάχιστον, εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος: η άμεση δημοκρατία μπορεί να υπάρξει μόνο μεταξύ ίσων.

Στις δυτικές κοινωνίες το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα ανάγει το σύνολο των ανθρώπινων σχέσεων, αξιών και αρχών στην «αγορά». Ο «οικονομικός αναγωγισμός» είναι το μοναδικό σύστημα ερμηνείας που δίνουν οι νεοφιλελεύθερες κοινωνίες στον κόσμο τους. Το «οικονομικό» και όχι το «πολιτικό», αποτελεί την θεμελιώδη φαντασιακή σημασία στις σημερινές κοινωνίες και σε συνδυασμό με την «κατανάλωση», το άτομο θεωρεί τον εαυτό του συμμέτοχο στη δημοκρατία της αγοράς. Αγορά ή κοινωνία πολιτών δεν έχουν μεταξύ τους καμία διαφορετική σημασία. Οποιοδήποτε πολιτικό ερώτημα τίθεται, παίρνει πάντοτε την εύκολη και εντελώς μηχανιστική του απάντηση, γιατί ανάγεται υπόρρητα στο πεδίο της οικονομίας. Δεν υπάρχει πλέον αυθύπαρκτη πολιτική, επειδή δεν υπάρχουν περιθώρια για πολιτική δημοκρατία. Καμία κυβέρνηση και πουθενά στον κόσμο δεν έχει την «εξουσία της δράσης». Οποιαδήποτε αλλαγή ή μεταρρύθμιση πρέπει να εγκριθεί πρώτα από τις αγορές. Η «εξουσία δράσης» πέρασε σταδιακά στις αγορές και διαχωρίστηκε πλήρως από την πολιτική. Αυτή είναι και η κύρια αιτία διάβρωσης της κρατικής κυριαρχίας. Οι κυβερνήσεις και τα κόμματα συνεχίζουν να αρθρώνουν λόγο και να εξαγγέλλουν προγράμματα αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση ελεύθερα να αποφασίζουν για τις «πολιτικές εξαίρεσης» ή τις αρχές και τον τρόπο εφαρμογής τους. Στην πραγματικότητα το κράτος μετατρέπεται σε εκτελεστή της κυριαρχίας της αγοράς.

Σημαντικό κομμάτι των αγορών είναι μεταξύ άλλων οι ομάδες συμφερόντων που αποκαλούμε «ελίτ» ή αλλιώς «κυρίαρχες τάξεις». Οι ομάδες αυτές που κατά κύριο λόγο κυριαρχούν στην κοινωνική και οικονομική ζωή, δεν είναι σε καμία περίπτωση διατεθειμένες να παραχωρήσουν τα «κεκτημένα» τους, το χρήμα και κατ’ επέκταση την εξουσία. Για τις ομάδες αυτές, το όριο της δημοκρατίας είναι αυτό κατά το οποίο τίθεται σε αμφισβήτηση η τάξη και η ασφάλεια του συστήματος από το οποίο προέρχονται και προστατεύονται. Πέρα όμως από τις κυρίαρχες ομάδες, η κοινωνία είναι χωρισμένη σε πολλές και διαφορετικές ομάδες συμφερόντων. Οι ομάδες αυτές διαχωρίζονται μεταξύ τους με κύρια κριτήρια το εισόδημά τους, τον πλούτο τους, την εξουσία που διαθέτουν και την στάση τους απέναντι στο υπάρχον σύστημα. Με κυριότερο κριτήριο το οικονομικό, οι ομάδες αυτές διαφοροποιούνται μεταξύ τους και καθίστανται όχι λίγο ή πολύ ίσες, αλλά εξαιρετικά άνισες μεταξύ τους. Όσο πιο πάνω πηγαίνουμε, τόσο αυξάνεται ο βαθμός επιρροής και ελέγχου των κυβερνήσεων αλλά και των κατώτερων κοινωνικά ομάδων από τις ανώτερες. Οι κυρίαρχες ομάδες μπορούν να ελέγξουν την επιλογή των υποψηφίων αλλά και το ποιός θα εκλεγεί. Αποτέλεσμα αυτού, είναι το είδος του πολιτικού μας συστήματος να διαμορφώνεται ως «ιεραρχική δημοκρατία».

Αναγνωρίζουμε συνεπώς με βάση τα παραπάνω μία μεγάλη αντίφαση: δεν μπορεί κάποιος να συνηγορεί υπέρ της «συμμετοχικής δημοκρατίας» ή «της άμεσης δημοκρατίας» και ταυτόχρονα να είναι υπέρμαχος του νεοφιλελευθερισμού ή οποιουδήποτε κοινωνικού ή πολιτικού συστήματος με κοινωνικούς διαχωρισμούς. Ο «αρπακτικός καπιταλισμός» είναι η τελευταία έκδοση του νεοφιλελευθερισμού και της μάχης των  λίγων  πλουσίων να περιορίσουν ασφυκτικά τα πολιτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολλών. Άρα εύκολα συνάγεται το συμπέρασμα πως ο όρος «δημοκρατικές διαδικασίες»  που αφορά στο διαδικαστικό του συστήματος, είναι μία απάτη, τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο.

Ας υποθέσουμε τώρα πως καταφέρνουμε να κατοχυρώσουμε συνταγματικά το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας. Το «διαδικαστικό» της άμεσης δημοκρατίας, δεν αρκεί να στηρίζεται στη νομιμότητα, αλλά χρειάζεται μία ευρύτερη κοινωνική συναίνεση προκειμένου να ολοκληρώσει τη λειτουργία του. Δεν είναι αρκετό το να υπάρχει μόνο ως αφηρημένος θεσμός, αλλά θα πρέπει να πραγματωθεί μέσα από μία συγκεκριμένη πολιτική. Σε αντίθετη περίπτωση, θα γίνει πάλι ένα ίδιο σύστημα με αυτό που υπάρχει σήμερα. Αυτόματα λοιπόν προκύπτει το ερώτημα, τι θα κάνουμε με όσους δεν θέλουν την άμεση δημοκρατία, οι οποίοι παρεμπιπτόντως, είναι  και πάρα πολλοί; Αν σε όλους αυτούς προσθέσουμε και όσους δεν γνωρίζουν τι σημαίνει πραγματικά η άμεση δημοκρατία, τότε το πρόβλημα μεγαλώνει ακόμα περισσότερο. Θεωρώ πως αυτό είναι ένα ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε πρωτίστως εμείς που πιστεύουμε στην άμεση δημοκρατία. Προσωπικά, δεν γνωρίζω τι να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα πέρα από την συνεχή ενημέρωση των ανθρώπων πάνω στην «άμεση δημοκρατία». Κάτι τέτοιο όμως θέλει χρόνο, και χρόνο αυτήν την περίοδο δεν έχουμε.

Αφήνοντας τις υποθέσεις, το καίριο ερώτημα που τίθεται τώρα είναι το: πως θα κατοχυρωθεί συνταγματικά η «άμεση δημοκρατία»; Η απάντηση θα μπορούσε να είναι, με δημοψήφισμα. Μα για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να υπάρξει μία κυβέρνηση που να το επιτρέψει. Γνωρίζει κάποιος μία κυβέρνηση οπουδήποτε στον κόσμο που θα ήθελε να δημιουργήσει τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις, της αυτοκατάργησής της; Με δεδομένα αυτά που έγραψα παραπάνω για την «εξουσία δράσης», η κυβέρνηση δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνο έναν ελάχιστο έως ανύπαρκτο μέρος της εξουσίας. Η ιδιωτική εξουσία μπορεί να περιορίσει ασφυκτικά τις όποιες ενέργειες της όποιας κυβέρνησης. (Τώρα που γράφεται το κείμενο, περίτρανη απόδειξη αποτελεί η προσπάθεια δημιουργίας της «κυβέρνησης σωτηρίας», χωρίς να ερωτηθεί για μία ακόμη φορά ο λαός. Ταυτόχρονα, σε κανένα μέσο ενημέρωσης δεν αναφέρθηκε καθόλου, πουθενά και ποτέ ούτε καν σαν εναλλακτική περίπτωση η «άμεση δημοκρατία»)

Τελευταίο αλλά διόλου ασήμαντο πρόβλημα, αποτελεί η ανάγκη μετατροπής, της άμεσης δημοκρατίας, από πολιτικό σύστημα σε πολιτικό καθεστώς. Το πολιτικό σύστημα αφορά τους ιδιαίτερους πολιτικούς θεσμούς μίας συγκεκριμένης χώρας. Η έννοια του πολιτικού καθεστώτος, αφορά στην αρχή που διέπει αυτούς τους θεσμούς. Αυτή τη στιγμή, πολιτικό καθεστώς γενικότερα των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών, είναι η «αντιπροσωπευτική δημοκρατία». Έχοντας ως δεδομένα πως, αφ’ ενός μεν το κεφάλαιο δεν γνωρίζει τόπο και αφ’ ετέρου πως, η άμεση δημοκρατία στρέφεται πρωτίστως εναντίον του, δεν θα επιτραπεί τόσο εύκολα η δημιουργία της. Άρα χρειάζεται μία προσπάθεια δημιουργίας της άμεσης δημοκρατίας που να υπερβαίνει τα Ελληνικά σύνορα. Βέβαια πρέπει από κάπου να ξεκινήσει, και αφού εμείς είμαστε οι «γεννήτορες της δημοκρατίας», ας ξεκινήσει από εμάς και… βλέπουμε. Πάντως πιστεύω πως μία υπερεθνική προσπάθεια είναι απαραίτητη.

Συνοψίζοντας, τα προβλήματα που παρουσιάζονται από την ορθή κατά τα άλλα απαίτηση για άμεση δημοκρατία είναι:

1. Πώς θα κατοχυρωθεί συνταγματικά η άμεση δημοκρατία;
2. Τι μπορούμε να κάνουμε με την μερίδα του πληθυσμού που δεν θέλει την άμεση δημοκρατία;
3. Πως θα πραγματωθεί κοινωνικά ως θεσμός η άμεση δημοκρατία , με δεδομένες τις αντιδράσεις που θα συναντήσει;
4. Με ποιο τρόπο μπορούμε να μετατρέψουμε την άμεση δημοκρατία από πολιτικό σύστημα σε πολιτικό καθεστώς;

Η άμεση δημοκρατία ή αλλιώς η πολιτική ελευθερία είναι στην πραγματικότητα κάτι πολύ περισσότερο από ένα πολιτικό σύστημα ή ένα πολιτικό καθεστώς. Είναι το όπλο που μπορεί να μετατρέψει τον όρο «δημοκρατία», από πολιτική έννοια σε κοινωνική έννοια. Αν θέλουμε να φτάσουμε σε μία αυτόνομη κοινωνία, είμαστε υποχρεωμένοι να αντιλαμβανόμαστε την δημοκρατία ως είδος κοινωνίας, και όχι ως είδος πολιτικού καθεστώτος. Η έννοια του «είδους κοινωνίας» σημαίνει πως οι άνθρωποι επεμβαίνουν στηνσυνολική θέσμιση της κοινωνίας δηλαδή επεμβαίνουν στην πραγματική της κατάσταση που δεν έχει να κάνει μόνο με την πολιτική θέσμιση. Η πολιτική θέσμιση σε συνδυασμό με την λειτουργία της θέσμισης αυτής, δηλαδή με το πώς εφαρμόζεται στην πράξη, δείχνει την γενικότερη συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στους καθιερωμένους πολιτικούς θεσμούς.

Θα δούμε…