Όχι άλλους τίτλους.

Πριν από μερικές μέρες , ο φίλος μου ο Γιάννης , τον οποίο εκτιμώ βαθύτατα γιατί ναι μεν έχει διαφορετικές απόψεις από τις δικές μου αλλά τις στηρίζει με επιχειρήματα , διάβασε σε ένα κείμενό μου ότι αποκαλώ τους περισσότερους Έλληνες , «νεοραγιάδες» . Μου σύστησε λοιπόν να μην είμαι τόσο επιθετικός και να κάνω περισσότερη υπομονή . Σκέφτηκα , ότι μάλλον έχει δίκιο . Ίσως μερικές φορές να γίνομαι ανυπόμονος και να θέλω να φτάσω στον προορισμό μου αποφεύγοντας το ταξίδι . Ίσως δεν έχω δίκιο που συνεχώς γκρινιάζω για αυτήν την ακινητοποίηση της κοινωνίας απέναντι στα δεινά που της προκαλούν οι κυβερνώντες της . Μήπως τελικά πρέπει να σκεφτώ από την αρχή τί είναι τελικά αυτή η επανάσταση που θέλω ; αν μέσα από τα χρόνια έχει αλλάξει μορφή και δεν το έχω αντιληφθεί ;

Πρέπει να παραδεχθώ ότι τις περισσότερες φορές η γκρίνια μου , είναι η γκρίνια ενός ανθρώπου που υποστηρίζει ότι οτιδήποτε λιγότερο από την ολοκληρωτική νίκη , είναι αποτυχία . Υποτιμώ συχνά κάποιες νίκες ορισμένων κοινωνικών κινημάτων που τελικά αποδεικνύονται πολύ ουσιαστικές . Σαφώς και δεν μπορούμε να εξαφανίσουμε όλους αυτούς που τρελαίνονται με την εξουσία και τον έλεγχο τον άλλων ανθρώπων , αλλά μπορούμε να τους απονομιμοποιήσουμε , να καταστρέψουμε ίσως τις αιτίες που τους δημιουργούν ή να πριονίσουμε αργά και σταθερά τις καρέκλες- θεσμούς , επάνω στις οποίες κάθονται . Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία μας , θα δούμε ότι το 1940 οι αντιστασιακοί δεν έγραφαν στους τοίχους "Κερδίσαμε" που είναι κάτι οριστικό . Έγραφαν "Δώδεκα παρά πέντε" , που σήμαινε ότι η νίκη είναι κάτι που δημιουργείται μέρα με τη μέρα , αργά και με υπομονή . Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε μέσα από μία προσπάθεια , δεν πρέπει να αποτελεί τον στόχο αλλά την πυξίδα βάση της οποίας θα κινηθούμε . Η ιστορία μας έδειξε ήδη ότι όταν ο στόχος είναι μία ολοκληρωτική ουτοπία , τότε μόλις φτάσεις πεθαίνεις . Έχει σημασία αν το μέρος που θα πεθάνεις λέγεται Γκούλανγκ ή Άουσβιτς ;

Πραγματική επιτυχία δεν αποτελεί το τέλος του ταξιδιού , αλλά η ίδια η προσπάθεια που καταβάλεις προκειμένου όχι μόνο να αρχίσεις το ταξίδι , αλλά να έχεις τη δύναμη να το συνεχίζεις και συνεχώς να αμφισβητείς την πορεία σου . Οι νίκες που καταφέρνει κανείς ενδιάμεσα είναι πολύ πιο σημαντικές από την τελευταία . Αν φτάσεις στο τέλος και το αποδεχθείς ως τέτοιο , τότε υποχρεώνεσαι σε έναν διαρκή συμβιβασμό , σε μία διαρκή συναίνεση . Δεν υπάρχει πλέον αμφισβήτηση . Τι είδος ανθρωπότητα θα ήμασταν όλους αυτούς τους αιώνες , αν οι άνθρωποι έλεγαν πάντοτε ναι σε όλα και συναινούσαν ευθέως με τις πρακτικές της εξουσίας τους ;

Οι άνθρωποι που προσκύνησαν βιαστικά και πρόωρα την καταναλωτική κοινωνία και τον νεοφιλελευθερισμό , προσπάθησαν και τελικά κατάφεραν να φτάσουν στο δικό τους τέλος . Έφτιαξαν τις περιοχές πολυτελείας , με τις τεράστιες μεζονέτες , τα γκαράζ για πέντε αυτοκίνητα , τους κήπους με το γκαζόν και τις πισίνες . Έβαλαν συνδρομητική τηλεόραση και απομονώθηκαν από τον ενοχλητικά "υπόλοιπο" κόσμο . Αυτό που στην πραγματικότητα έφτιαξαν δεν είναι τίποτε άλλο από ένα τείχος . Η ανασφάλεια για την ίδια τους την προσωπικότητα και τα ψυχολογικά κενά που δημιουργούνται από την συνεχή κατανάλωση , έφεραν τελικά τη δυστυχία και τον χωρισμό . Τον χωρισμό των ίδιων αυτών ανθρώπων μεταξύ τους . Μένουν απέναντι ο ένας από τον άλλο και δεν γνωρίζουν καν τα ονόματα των γειτόνων τους . Καμιά φορά όχι μόνο δεν γνωρίζουν αλλά ούτε αναγνωρίζουν τα παιδιά τους . Η πλήξη τους είναι τόσο μεγάλη που προσπαθούν να δημιουργήσουν τα αντίστοιχα "ισοδύναμα" προκειμένου να ανταπεξέλθουν . Αυτά τα επιβεβαιώνουν οι ίδιοι καθημερινά με τον τρόπο ζωής τους . Τελικά δεν ξέρω ποιος είναι ο ευτυχισμένος ή αν μπορεί να πραγματωθεί ποτέ ως έννοια η ευτυχία αφού είτε έχεις λεφτά είτε όχι κάποια στιγμή η δυστυχία θα σου χτυπήσει την πόρτα . Βέβαια , ίσως είναι καλύτερα όταν στη χτυπήσει να έχεις έναν καλό λογαριασμό στην τράπεζα , από το να μην έχεις τίποτε .   

Αν κάποιος ή κάποιοι μπορέσουν τελικά να δώσουν ζωή σε αυτό που ονειρεύονται , έστω και τοπικά , έστω και για λίγους , σημαίνει ότι σε αυτό που απέβλεπαν , πέτυχαν . Αν καταφέρουν κάποιοι , κάπου , να δημιουργήσουν μία αυτόνομη , δημοκρατική κοινωνία , τότε πέτυχαν . Το σημερινό παράδειγμα είναι οι Ζαπατίστας στα δάση της Λακαντόνα . Αν η κοινωνία που δημιούργησαν είναι δημοκρατική , ειρηνική , επιτρέπει την αμφισβήτηση στο δικό της δημιούργημα , ορίζει την ισότητα και την ελευθερία ως έννοιες αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες , τότε σε μία μικρή μεριά του πλανήτη υπάρχει μία αλλαγή. Μία πραγματική αλλαγή . Η επαναστατική διαδικασία δεν πρέπει να χρησιμεύει μόνο ως εργαλείο για πραγμάτωση μιας ιδέας , αλλά και ως παράδειγμα. Μέσα από αυτό το παράδειγμα μπορούμε να δούμε ότι υπάρχει ελπίδα οι άνθρωποι τελικά , σε πείσμα των καιρών , να ζήσουν όχι σε μία , αλλά σε πολλές διαφορετικές κοινωνίες .

Οι αλλαγές σε μια κοινωνία επέρχονται όχι μόνο με την επιβολή αλλά κυρίως με την έμπνευση . Αν θέλουμε να γλυτώσουμε από την εξουσία που κατασκευάζει την κοινωνία της «συναίνεσης στη δυστυχία» , πρέπει να παραδεχθούμε ότι δεν μπορούμε να την πολεμήσουμε ως ίσος προς ίσο , γιατί δεν είμαστε ίσοι . Δεν είμαστε ίσοι με την εξουσία που επιβάλει την συναίνεση . Είμαστε όμως , ίσοι με τη δυστυχία  . Η δυστυχία δεν κάνει διακρίσεις . Πρέπει να πολεμήσουμε τη δυστυχία, όπου και αν βρίσκεται . Αν για να το ξεκινήσουμε χρειάζεται να καταστρέψουμε τις βεβαιότητες και την τάξη , ας το κάνουμε .

 Για να πετύχουμε την αλλαγή πρέπει να παρακάμψουμε την ακίνητη τάξη του παρόντος . Να αρχίσουμε την προσπάθεια παράκαμψης χωρίς αναβολή . Να φτιάξουμε καινούργιους μηχανισμούς δημιουργίας και καταστροφής θεσμών και με εργαλείο αυτούς , να ανοίξουμε μόνοι μας τα μονοπάτια αυτά που θα οδηγούν στην μόνιμα κινούμενη αταξία του μέλλοντος . Μέσα μας υπάρχει η δυνατότητα απαξίωσης όλων των εκφράσεων της υπάρχουσας τάξης(order) . Να θεωρούμε πλέον ως απαξιωμένους όλους τους ναούς της , από τα μέγαρα μουσικής της και τα μεγάλα στάδιά της μέχρι το ναό της δημοκρατίας της . Από τους ολυμπιακούς της αγώνες μέχρι την παιδεία και την εργασία της . Από τους στρατευμένους της συνδικαλιστές και πολιτικούς , μέχρι τους προσκυνημένους διανοητές της . «Η νίκη θα ανήκει σε εκείνους που θα σπείρουν την αταξία χωρίς να την αγαπούν» λέει ο Ντεμπόρ . Και έχει δίκιο . Όχι άλλη τάξη , όχι άλλες βεβαιότητες . Η τάξη και οι βεβαιότητες μας οδηγούν κατευθείαν στο μόνο είδος συναίνεσης που όσο και να πολεμήσουμε δεν μπορούμε να αρνηθούμε : το θάνατο . Η εξουσία θέλει να πεθάνουμε ήσυχοι .

Αν θέλουμε πραγματικά να πολεμήσουμε τη δυστυχία πρέπει να επαναϊεραρχήσουμε τις αξίες μας και να πολεμήσουμε πρώτα την εκμετάλλευση . Να φτιάξουμε νέες επιθυμίες που να αφορούν το σήμερα . Όχι άλλο μέλλον . Μέσα στον αγώνα που θα οδηγήσει ο πόλεμος με τους ιδιοκτήτες της κοινωνίας , πρέπει να βρούμε από τώρα τα σχέδια νέων συνθηκών συμπεριφοράς , νέους ρυθμιστικούς κανόνες συμπεριφοράς που να έρχονται σε πλήρη αντίθεση με αυτούς που επιβάλει η εξουσία . Αυτούς τους κανόνες πρέπει να τους κάνουμε προπαγάνδα . Κανόνας πρώτος : η υπακοή πέθανε .

Όχι άλλες πορείες διαμαρτυρίας . Όχι άλλες απεργίες . Όχι άλλη διεκδίκηση οικονομικών κεκτημένων . Όλα αυτά είναι βεβαιότητες . Είναι οι σίγουροι τρόποι αντίδρασης , τους οποίους οι εξουσία με τους μηχανισμούς που διαθέτει , τους παίζει στα δάκτυλα . Οι καινούργιοι τρόποι αντίδρασης θα πρέπει να εμπεριέχουν ένα είδος δημιουργικής σιωπής . Αγνοούμε τις εντολές της εξουσίας και ξεκινάμε το ταξίδι της παράκαμψης . Δεν πηγαίνουμε στη δουλειά μας , αλλά δεν κάνουμε και απεργία . Αντί γι' αυτό είναι προτιμότερο να χτυπήσω την πόρτα του γείτονα και να τον γνωρίσω καλύτερα . Όχι πια μέσα στο σπίτι του , αλλά έξω από αυτό . Βάζω τις καρέκλες και το τραπέζι στο πεζοδρόμιο ή αν το πεζοδρόμιο είναι μικρό , τα βάζω στο δρόμο . Ο δρόμος είναι δικός μας . Με αυτόν τον τρόπο σταματάμε την κυκλοφορία καλώντας όλους όσους θέλουν να πάνε στη δουλειά τους , να καθίσουν και αυτοί μαζί μας να γνωριστούμε. Ίσως από περιέργεια και μόνο να καθίσουν . Να μιλήσουμε επιτέλους πρόσωπο με πρόσωπο και όχι μέσα από τις οθόνες των υπολογιστών. Ας σταματήσουμε να μαθαίνουμε για τον διπλανό μας μόνο μέσα από τις ειδήσεις  . Παύουμε να αναγνωρίζουμε τα μεγάλα εμπορικά κέντρα και τα μεγάλα super markets ως τους μόνους τόπους ζωής της κοινωνίας . Ότι χρειαστούμε μπορούμε να το αγοράσουμε από το κοντινό μας ψιλικατζίδικο . Ας δημιουργήσουμε νέες πειραματικές καταστάσεις της ζωής μας που να περιλαμβάνουν το σύνολο του βίου . Να καταστρέψουμε , έστω για ένα μικρό χρονικό διάστημα δύο ή τριών ημερών , οτιδήποτε δίνει ζωή σε αυτήν εδώ την κοινωνία , κόβοντας το οξυγόνο της : το χρήμα . Κλείνω την τηλεόραση , κλείνω το κινητό , κλείνω το internet . Η απόλυτη σιωπή . Για την εξουσία και την κοινωνία της , δεν υπάρχουμε . Δεν λειτουργεί τίποτε . Η εξουσία τις περισσότερες φορές σε τρομάζει επειδή την ακούς και τη βλέπεις . Αν τίποτε από τα δύο δεν συμβεί , για ένα μικρό χρονικό διάστημα έστω , θα κοιμάσαι ελεύθερος και όχι ήσυχος . Μπορείς να πάρεις όσα οικονομικά μέτρα θέλεις . Για τις επόμενες μέρες κανείς δεν θα σου δώσει σημασία. Οι πολίτες σου πλέον ταξιδεύουν . Όταν επιστρέψουν ελπίζουν να έχεις βάλει μυαλό γιατί αλλιώς θα ξαναφύγουν . Τα δακρυγόνα , το ξύλο , τα ΜΑΤ και οι στρατιώτες , είναι πλέον άχρηστα . Δεν μπορούν να με βρουν για να με χτυπήσουν . Και δεν μπορούν να με βρουν επειδή ξέρουν που βρίσκομαι . Είμαι παντού .

Όλα τα παραπάνω , που εγώ τα ονομάζω βιοπολιτική αποχή , μπορεί να μοιάζουν με ηλίθιες λέξεις ενός ονειροπόλου . Έτσι είναι . Ακόμα και εγώ που τα γράφω , τα διαβάζω ξανά και ξανά και αναρωτιέμαι τι είναι αυτά που λέω ;  Αν κλείστε όμως τα μάτια σας και φανταστείτε μία έρημη από ανθρώπους εξουσία τότε ίσως αναθεωρήσετε την άποψή σας . Η εξουσία το μόνο που πραγματικά φοβάται είναι το  κενό . Ας γίνει πρώτα όνειρο και μετά ίσως περάσει στη σφαίρα της πραγματικότητας .Φυσικά , όλες οι ιδέες είναι ευπρόσδεκτες και προφανώς υπάρχουν καλύτερες . Εγώ περιορίζομαι σε αυτές.

Η αντίληψη που έχουμε για την κοινωνία πρέπει να αλλάξει . Να πάψει να περιορίζεται εντός του στενού πλαισίου των θεσμών που η ίδια δημιούργησε , δηλαδή εμείς . Η κοινωνία είμαστε εμείς και μόνο μέσα από εμάς μπορεί να αλλάξει . Εμείς κάνουμε τους θεσμούς να υπάρχουν και να πραγματώνονται . Χρειάζεται να κατασκευάσουμε καινούργιους θεσμούς που να μην μπορεί να επέμβει η εξουσία και να τους αλλάξει . Η εξουσία δεν σε υποχρεώνει νομικά να δώσεις το παρόν στα μεγάλα εμπορικά κέντρα . Το κάνει μέσο ενός συγκεκριμένου τρόπου κοινωνικοποίησης που χρησιμοποιεί με την δική μας συναίνεση . Η αποχή από κάτι τέτοιο θα ήταν μία μικρή αλλά διόλου ασήμαντη νίκη . Όσο για τους εργαζόμενους σε αυτά , πιστεύω ότι τίποτε δεν θα γίνει αφού η αποχή αυτή δεν θα κρατήσει περισσότερο από τρεις μέρες . Άλλωστε , μην ξεχνάμε ότι και οι ίδιοι σε μία τέτοια περίπτωση δεν θα πάνε στη δουλειά τους . Απλά , το εμπορικό κέντρο δεν θα ανοίξει .

Πρέπει να μεταφέρουμε το φόβο στην εξουσία δείχνοντας τί είμαστε ικανοί να πετύχουμε όταν το θέλουμε και το αποφασίσουμε . Έχουμε τη δύναμη . Πρέπει να την προσανατολίσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση . Ο πόλεμος κατά της φτώχειας για παράδειγμα , δεν κερδίζεται με περισσότερες φιλανθρωπίες . Χρειάζεται να πολεμήσεις τα αίτια που την γεννούν . Το βασικότερο αίτιο είναι η ίδια η μορφή αυτού του οικονομικού συστήματος που βασίζεται στην φτώχεια προκειμένου να αναπαραχθεί .

Αυτές οι ιδέες δεν είναι επαναστατικές , ίσως είναι απλά διαφορετικές . Δεν διεκδικώ την πατρότητα τους αφού τις έχω ακούσει από πολλούς πάντα μεταξύ σοβαρού και αστείου . Ας αφήσουμε λοιπόν το σοβαρό και ας πράξουμε το αστείο. Ο στόχος μου είναι να εξωθήσω τους ανθρώπους στην διαφορετική δράση , προκαλώντας τις ικανότητές τους , ώστε να «επαναστατικοποιήσουν» την ίδια τους τη ζωή . Ας δημιουργήσουμε δράσεις που να βιώνονται από τους ίδιους τους δράστες . Ας πάψουμε πια να είμαστε ένα παθητικό πλήθος . Δεν χρειάζεται να μας πει η εξουσία μέσω τον συνδικαλιστών της το πότε θα αγωνιστούμε . Παρακάμψτε τους συνδικαλιστές . Ο ρόλος των ανθρώπων της εξουσίας πρέπει συνεχώς να μικραίνει και την ίδια στιγμή να μεγαλώνει ο ρόλος των δραστών . Ας γίνουμε όλοι δράστες . Όσο περισσότεροι είμαστε , τόσο λιγότερους θα συλλαμβάνουν . Ο φόβος της αποτυχίας θα μεταφερθεί στην ίδια την εξουσία . Ας κάνουμε κατάληψη στους δρόμους και όταν με το καλό έρθει η αστυνομία ας φωνάξουμε όλοι μαζί : Εγώ είμαι ο δράστης . Έλα να με συλλάβεις .    

Η Δημοκρατία ως προϊόν κατανάλωσης.

                          Όταν το αυτονόητο γίνεται... όραμα.

Ό

λα τα καταναλωτικά αποκτήματα εμπεριέχουν κινδύνους . Οι έμποροι όμως των αγαθών , που παραπλανητικά αποκαλούνται διαρκείας , διαβεβαιώνουν τους πελάτες τους ότι τίποτε δεν θα συμβεί και ότι το προϊόν θα συνεχίσει να υπάρχει . Είναι μία υπόσχεση που δεν μπορούν να τηρήσουν . Την ίδια ακριβώς πρακτική χρησιμοποιούν και οι υπηρέτες των κομμάτων , τα στελέχη και οι αρχηγοί τους , ως άλλοι έμποροι ή managers . Εμπορεύονται οράματα και δίνουν υποσχέσεις που δεν μπορούν να τηρήσουν . Κανένας από αυτούς δεν μπορεί με καθαρή συνείδηση να μας πει ότι θα πραγματώσει το όραμα που υπόσχεται ή ότι ο ίδιος θα υπάρχει σε αυτή τη θέση προκειμένου να μας δώσει εξηγήσεις πάνω στο γιατί δεν πραγμάτωσε το όραμά του  ή την υπόσχεση που μας έδωσε  .

Τα οράματα που προσφέρονται , δίνουν τη δυνατότητα στον ψηφοφόρο να επιλέξει μέσα από έναν μεγάλο κατάλογο ελκυστικών προϊόντων . Ελευθερία , ισότητα , εργασία , κοινωνικό κράτος , δικαιοσύνη , ασφάλεια κλπ. Ο κατάλογος δεν τελειώνει όσο επιτρέπεις στον έμπορο-πωλητή να μιλάει . Την ίδια στιγμή , ο ίδιος και το σύστημα που τον περιβάλει , δεν ανησυχεί καθόλου για τη ζήτηση ή την έλλειψη ενδιαφερομένων . Ο ψηφοφόρος δε , έχει την δυνατότητα να αγοράσει από διαφορετικά μαγαζιά , αφού υπάρχουν πολλά που πουλούν τα ίδια προϊόντα με διαφορετικό όμως , περιτύλιγμα .

Από τους πωλητές , οι πελάτες περιμένουν να ακούσουν την εκπλήρωση του βασικότερου οράματος : τον τρόπο με τον οποίο θα καταφέρουν να είναι ελεύθεροι και ήσυχοι , σε πείσμα της φράσης του Θουκυδίδη που έλεγε ότι «ή ελεύθερος θα είσαι ή ήσυχος , και τα δύο δεν γίνεται» . Οι πωλητές από την άλλη μπορούν όχι μόνο να τάξουν αλλά και να επιβάλουν οτιδήποτε , όντας σίγουροι ότι η ζήτηση των συμβουλών τους και των υποτιθέμενων ικανοτήτων τους , δεν θα εξαντληθεί ποτέ .

Στερημένος από το μέλλον του και επομένως από οποιαδήποτε προσδοκία , προσπαθεί μέσα από την ακατανίκητη δύναμη της άρνησης να τεντώσει το χέρι του και να γαντζωθεί από τα απλόχερα προσφερόμενα οράματα των πωλητών . Οι ίδιοι προκειμένου να αγοράσει , του δίνουν αξία και τον ορίζουν ως τον «σημαντικότερο ψηφοφόρο της μεταπολίτευσης» . Ο ψηφοφόρος , κάθεται παρατημένος από την δημοκρατία που τον παράτησε , ακούγοντας με προσοχή , τους αγγελιοφόρους της αιωνιότητας να του πετούν οράματα από τα μπαλκόνια . Μαγεύεται από την προοπτική ότι μπορεί επιτέλους να διαλέξει το δικό του όραμα μέσα από την μεγάλη ποικιλία που υπάρχει . Όπως ακριβώς έμαθε να καταναλώνει αγαθά έτσι καταναλώνει και οράματα . Ως πεπειραμένος καταναλωτής , επιθυμεί άλλη μια φορά να αρπάξει την ευκαιρία .

Η καταναλωτική κοινωνία στην οποία μεγάλωσε και ανδρώθηκε ως «πολίτης» τον έμαθε ότι το νερό για παράδειγμα , πρέπει να πωλείται αφού είναι καταναλωτικό προϊόν . Ο «πολίτης» το δέχεται χωρίς να σκεφτεί ότι αν δεν πιεί νερό θα πεθάνει . Το νερό δεν είναι καταναλωτικό προϊόν αλλά αγαθό που πρέπει να δίνεται απλόχερα και δωρεάν σε όλους . Για κάτι τέτοιο όμως πρέπει να παλέψεις και πολλές φορές να πεθάνεις . Η ελεύθερη πρόσβαση στο νερό , είναι για κάποιους ανθρώπους όραμα . Η εργασία από την άλλη πλευρά είναι ένας θεσμός που χωρίς αυτόν ο άνθρωπος πάλι θα πεθάνει . Αν δεν πεθάνει βιολογικά , θα πεθάνει κοινωνικά . Και όμως , η εργασία για δισεκατομμύρια ανθρώπους είναι όραμα . Αυτή είναι η μεγάλη επιτυχία των πωλητών: μετέτρεψαν τα αυτονόητα σε οράματα .

Οι πωλητές ανάγουν το αυτονόητο σε όραμα και το πουλάνε . Όλα τα αυτονόητα μετατράπηκαν σε οράματα : η εργασία , η ελευθερία , η δικαιοσύνη , η ισότητα . Έγιναν «πολιτικά οράματα» και πωλούνται ακριβά , πολύ ακριβά . Είναι σπάνια είδη και ως τέτοια , οι τιμές τους εκτοξεύονται στα ουράνια . Το πιο ακριβό όμως είναι ο συνδυασμός όλων αυτών : η δημοκρατία . Δεν είναι απλώς σπάνιο αγαθό , αλλά κάτι που δεν υπήρξε ποτέ , κανείς δεν το έχει δει και κανείς δεν το έχει αγγίξει . Όλοι όμως μιλάνε γι’ αυτό και θέλουν να το αποκτήσουν . Η προσπάθεια για την απόκτησή της είναι τόσο μεγάλη που την παραγγέλνουν ακόμα και μέσω internet , αλλά μάταια. Δεν έρχεται ποτέ .

                                      Η δύναμη του αντίγραφου.

Όταν δεν έχεις την οικονομική δυνατότητα να αγοράσεις ένα προϊόν , βολεύεσαι με τα imitation ή αλλιώς τα υποκατάστατα . Έτσι ακριβώς κάνουμε και με την δημοκρατία . Αφού δεν μπορούμε να την έχουμε , φτιάχνουμε υποκατάστατα και τους δίνουμε μεγάλες και βαρύγδουπες ονομασίες : αντιπροσωπευτική δημοκρατία , κοινοβουλευτική δημοκρατία , αστική δημοκρατία , μαζική δημοκρατία , λαϊκή δημοκρατία κλπ . Δημοκρατία σκέτη , δεν υπάρχει . Θέλουμε το υποκατάστατο να είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα των συνθηκών της μοντέρνας ζωής μας . Θέλουμε να το αποκτήσουμε γρήγορα , χωρίς να χάνουμε χρόνο , ζητώντας να ικανοποιηθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο με όσο το δυνατόν λιγότερο κόπο .

Το υποκατάστατο όμως δεν είναι ποτέ ίδιο με το αυθεντικό , το πραγματικό προϊόν . Δεν έχει την ίδια ποιότητα με το original όσο και αν προσπαθούμε ψυχαναγκαστικά να πείσουμε τον εαυτό μας για το αντίθετο . Έτσι , απογοητευμένοι από την ποιότητα, αναζητούμε τη λύτρωση στην ποσότητα . Μέσα στην μεγάλη ποσότητα όμως , είναι βέβαιο ότι , που και που , θα περάσουν απαρατήρητα , κακά αντίγραφα ή υποκατάστατα του προϊόντος . Έτσι και με την δημοκρατία : μεταξύ του ενός «που» και του άλλου «που» , πέρασε απαρατήρητο προϊόν της , που υπόσχεται ότι η επόμενη αυγή θα είναι χρυσή , παρόλο που το ίδιο το αντίγραφο είναι βαμμένο μαύρο.

Υπάρχουν πάρα πολλοί καταναλωτές που αρέσκονται στα μαϊμού προϊόντα ή γενικότερα στα φτηνά αντίγραφα . Θεωρούν ότι δεν αξίζει να πληρώσεις πολλά χρήματα για να αγοράσεις την τάδε μάρκα αφού με λιγότερα από τα μισά κάνεις την ίδια δουλειά . Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν μπορείς να περιφρονήσεις ένα «φτηνό» προϊόν , εκτός και αν είσαι νεόπλουτος . Η πολιτική που εμφανίζεται ως καταναλωτικό και κατά συνέπεια αναλώσιμο προϊόν , δεν αποτελεί εξαίρεση . Οι περισσότεροι άνθρωποι αγαπούν την φτηνή πολιτική και σε καμία περίπτωση δεν την περιφρονούν . Αρκετά εκατομμύρια ανθρώπων σε ολόκληρη την Ευρώπη , στέλνουν στη βουλή ακροδεξιά κόμματα πιστεύοντας ότι θα καταφέρουν να αλλάξουν τα πράγματα χρησιμοποιώντας βία , επειδή «αυτοί δεν μασάνε» . Θέλουν να ξεμπερδεύουν γρήγορα όπως και με την αγορά ενός προϊόντος . Νομίζουν ότι μέσα σε ένα κοινοβούλιο υπάρχουν κόμματα που φοβούνται άλλα κόμματα με τον ίδιο τρόπο που οι ψηφοφόροι φοβούνται τον ματατζή ή τον νεοναζιστή με την αρβύλα . Αυτό είναι όχι μόνο αποδοχή , αλλά κυρίως πίστη στην φτηνή πολιτική .

Από την άλλη μεριά φτηνή πολιτική αποτελεί και ο όρος «επαναδιαπραγμάτευση» , αφού για να επαναδιαπραγματευθείς κάτι , αφ’ ενός αποδέχεσαι ότι είσαι υπαίτιος για το πρόβλημα , αφ’ ετέρου , χρειάζονται δύο τουλάχιστον μέρη . Δεν απαντάς ποτέ στην ερώτηση , «τι θα γίνει αν το άλλο μέρος δεν επαναδιαπραγματεύεται ;» 

Μία από τις σημαντικότερες τεχνικές του μάρκετινγκ είναι το να εμποδίζεις τον καταναλωτή να σκεφτεί πάνω σε ότι αφορά την χρησιμότητα του προϊόντος που θα αγοράσει . Ο στόχος είναι να εμφανιστεί το προϊόν ως μοναδικό με βάση την αξιοπιστία του σήματος που διαθέτει . Έτσι ακόμα και αν είναι αντίγραφο , το σήμα δίνει την ψευδαίσθηση της αξιοπιστίας σε αυτόν που το κατέχει ή που το φοράει . Δεν έχει και τόση σημασία αν το χρειάζεσαι . Το σήμα του , είναι εγγύηση ότι θα το χρειαστείς . Πόσο μοναδικό είναι στην πραγματικότητα ;

                           Ίδιο σκεπτικό , διαφορετικό κόμμα.

Η τεχνική της «κατασκευής σε επίπεδο πλατφόρμας» χρησιμοποιείται σήμερα από όλες τις μεγάλες βιομηχανίες και κυρίως από μεγάλους ομίλους . Η πλατφόρμα είναι η βάση πάνω στην οποία γίνονται διάφορες αλλαγές ή προσθέσεις προκειμένου να δημιουργηθεί ένα αντικείμενο το οποίο μετατρέπεται σε επώνυμο προϊόν ,από ρούχο μέχρι αυτοκίνητο . Χαρακτηριστικό παράδειγμα , μιας και ο γράφων ασχολείται με τα αυτοκίνητα , αποτελεί το Group VAG ή πιο γνωστό ως όμιλος Volkswagen . Τα αυτοκίνητα Audi , Skoda , Seat και Volkswagen , μοιράζονται την ίδια πλατφόρμα σε πολλά μοντέλα τους . Τα Audi A4 με τα Skoda Octavia ή το καινούργιο Passat με την Octavia και το Seat Leon . Η τεχνική της πλατφόρμας χρησιμοποιείται και σε μηχανικά μέρη. Επίσης , ο ίδιος  τύπος κινητήρα υπάρχει σε διάφορα μοντέλα του ίδιου ομίλου αλλά με διαφορετική ονομασία . Το Audi S3 έχει τον ίδιο κινητήρα με το Seat Cupra . Διαφοροποιώντας όμως μερικά μηχανικά μέρη και αλλάζοντας το πρόγραμμα του ηλεκτρονικού εγκεφάλου , το ένα αυτοκίνητο γίνεται πιο γρήγορο από το άλλο . Το ερώτημα είναι με ποιον τρόπο ένα Audi θα πουληθεί περισσότερο από ένα Seat ή μία Octavia ; Πως κάποιος θα αποδεχθεί ότι ένα 5-10% στην διαφορά κατασκευής δικαιολογεί το 50-70% στη διαφορά τιμής ;

Ο πωλητής μεγεθύνει την αξία των μικροδιαφορών που προστίθενται , αλλάζοντας πρώτα την εξωτερική εμφάνιση του προϊόντος . Έπειτα η αποδοχή γίνεται ευκολότερη μετατρέποντας τις διαφορές σε εικόνα . Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο υποψήφιος αγοραστής δεν γνωρίζει όλα τα παραπάνω . Όταν οι διαφορές μεγεθύνονται μέσω της διαφήμισης , τότε ο καταναλωτής μπορεί να «αισθανθεί» τις διαφορές αυτές . Αν κάποιος παρατηρήσει τις διαφημίσεις των συγκεκριμένων αυτοκινήτων θα διαπιστώσει αφ’ ενός μεν ότι δεν διαφημίζονται με τον ίδιο τρόπο , αφ’ ετέρου η διαφήμιση δεν απευθύνεται στο ίδιο target group . Έχουμε αυτοκίνητα για όλα τα βαλάντια αλλά και για όλα τα γούστα .

Η σύγχρονη πολιτική έχει την δική της «πολιτική πλατφόρμα» , την οποία αποκαλούμε «συναινετική πολιτική» ή «πολιτική της συναίνεσης» . Μια μερίδα κομμάτων είναι φιλικά προς τις μεγάλες επιχειρήσεις , τα κεφάλαια και τις τράπεζες , ενώ έχουν τις ίδιες απόψεις για τους μετανάστες . Τα κόμματα της Αριστεράς (ο Θεός θα την κάνει) , υπερασπίζονται τους «δικούς τους αδύναμους» , βασιζόμενοι στην κοινή πλατφόρμα των «εργασιακών σχέσεων» , ενώ επιτίθενται στο μεγάλο κεφάλαιο και αγαπούν τους μετανάστες . Όμως ,κοινή πλατφόρμα όλων ανεξαιρέτως των κομμάτων αποτελεί η πολιτική της «χρησιμοποίησης του φόβου» . Όσο φοβάσαι να φύγεις από το euro , άλλο τόσο φοβάσαι και να μείνεις σε αυτό . Όλα τα κόμματα χρησιμοποιούν την ίδια πλατφόρμα σε ότι αφορά το διαδικαστικό , μέσω του οποίου μπορούν να αποκλείσουν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από όλες τις σημαντικές αποφάσεις : την αντιπροσώπευση . Με τον τρόπο αυτό φτάνουμε στο να αποκλείσουμε το 54% από τις αποφάσεις , αφού το 34% αφορά την αποχή και το 20% αφορά αυτούς που ψήφησαν αλλά που τα κόμματά τους δεν μπήκαν στη βουλή . Επίσης , τα κόμματα δεν απευθύνονται στα ίδια target groups . Οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ για παράδειγμα , δεν ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη με αυτούς της ΝΔ . «Τάξη» , με την έννοια , όχι την οικονομική , αλλά τον τρόπο αντιμετώπισης του οικονομικού και πολιτικού συστήματος .  

                                         Ας διαφημίσουμε τον φόβο.

Σε κανένα διαφημιστικό σποτ , κανενός κόμματος , δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη περί άμεσης δημοκρατίας . Αντίθετα σε όλα τα σποτ θίγεται η οικονομική διάσταση της κρίσης μαζί με τις υποτιθέμενες λύσεις της , ώστε ο καταναλωτής-ψηφοφόρος να μην σκέφτεται καθόλου την χρησιμότητά τους ή τον αντίκτυπο που θα έχουν επάνω του . Ο στόχος του διαφημιστικού σποτ είναι να διευκολύνει τον αγοραστή και όχι το αντίθετο. Ανάπτυξη για ποιον ; Εντός ή εκτός euro ; Μετανάστες ή ασφάλεια ; Αυτά ήταν και είναι κάποια από τα διλήμματα που τέθηκαν αφήνοντας απ’ έξω το βασικότερο : ποιος θα αποφασίσει γι’ αυτά ; Η ΝΔ , το Πασοκ, το ΣΥΡΙΖΑ , το ΚΚΕ, η Χρυσή Αυγή , η ΔΗ.ΜΑΡ , ο Καμμένος , ή μήπως πρέπει να αποφασίζουν οι άνθρωποι αυτής της χώρας ; Κατά την διάρκεια του προεκλογικού αγώνα είδα έκπληκτος τον αρχηγό κόμματος να λανσάρει τον εαυτό του σε βίντεο , τοποθετώντας τον στο ίδιο ύψος και στην ίδια περίοπτη θέση , με πολιτικούς ή στρατιωτικούς ή τέλος πάντων ανθρώπους που  η προσφορά τους σε αυτήν εδώ τη χώρα είναι πλέον καταγεγραμμένη και έχει ήδη περάσει στην ιστορία . Το πρόβλημά μου τώρα δεν είναι αν ο Ε. Βενιζέλος έκανε καλό ή κακό στην Ελλάδα , αλλά το ότι ο Σαμαράς βάζει τον εαυτό του στην ίδια θέση με αυτόν . Ο ίδιος ο Σαμαράς ως πολιτικός και ως επιστήμονας γενικότερα δεν έχει προσφέρει ποτέ και τίποτε σε αυτόν τον τόπο , πέρα από τα συνεχή ψέματα και εναλλασσόμενες πολιτικές τοποθετήσεις και πρακτικές , προκειμένου να ανέλθει στην πρωθυπουργία , που είναι και διακαής πόθος του .

Είναι πρώτη φορά πιστεύω , στη νεότερη ιστορία μας , που ταυτόχρονα με την προβολή και τη διαφήμιση των προσόντων ενός ηγέτη κόμματος , διαφημίζεται τόσο πολύ ο φόβος . Η ατέλειωτη ψύχωση των ΜΜΕ και της «θετικής κοινής γνώμης» με τα δεινά που θα προκαλέσει η διαφορετική άποψη , συγκαλύπτει την τεχνική της πλατφόρμας . Οι τεχνικοί της εξουσίας δεν αναφέρονται ποτέ στα δεινά που προκάλεσαν τα πεπραγμένα του πολιτικού που προωθείται από το κανάλι τους . Αντίθετα , επικεντρώνονται στη διάχυση του φόβου επικαλούμενοι τα αποτελέσματα της διαφορετικής άποψης . Αποτελέσματα όμως , μιας πολιτικής , που δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ . Έτσι πετυχαίνουν δύο πράγματα : πρώτα διαχωρίζουν την ευθύνη , από την εξουσία του προσώπου , που η ιδιοκτησία του μέσου διατάζει να προωθηθεί και δεύτερο , αυτό που πρέπει να αποδείξουν , το παρουσιάζουν ως τετελεσμένο γεγονός . Όπως ακριβώς μία πωλήτρια σε μαγαζί καλλυντικών που λέει στην πελάτη της , να μην αγοράσει την Α κρέμα νυκτός αλλά την Β , επειδή υπάρχει ο κίνδυνος η Α να καταστρέψει το δέρμα της . Η πελάτης , την εμπιστεύεται γιατί εκτός από το ότι δεν γνωρίζει και πολλά από κρέμες , φοβάται να ρισκάρει με το δέρμα της . Η πωλήτρια δεν διαφημίζει την κρέμα Β αλλά τον φόβο που προκαλεί η κρέμα Α .

Τα αποτελέσματα της ήδη εφαρμοσμένης πολιτικής δεν αναφέρονται πουθενά ή αναφέρονται ελάχιστα . Περνούν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας ώστε να γίνει εφικτό , κάποια στιγμή , η ευθύνη του πολιτικού να μην υπήρξε ποτέ . «Αλλαγές στα προϊόντα μας , γίνονται εντός δεκαπέντε ημερών και με προσκόμιση της απόδειξης αγοράς» αναγράφεται σε πολλά καταστήματα . Ό,τι λάθος και να έκανε ο πωλητής ή ο αγοραστής , μετά από κάποιο ορισμένο χρονικό διάστημα , το προϊόν ούτε επιστρέφεται , ούτε αλλάζει . Το ίδιο και με την εγγύηση . Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα , ό,τι ζημιά και να πάθεις ευθύνεσαι εσύ . Στα αυτοκίνητα οι εγγυήσεις που υπάρχουν διαρκούν το πολύ τέσσερα με πέντε χρόνια . Η εγγύηση του κόμματος που ψήφησες , διαρκεί εικοσιτέσσερις ώρες. Μετά , για τα επόμενα τέσσερα χρόνια , για ότι και να συμβεί σε σένα ή τους συνανθρώπους σου , την ευθύνη φέρεις ακέραια εσύ, ακόμα και αν το αποτέλεσμα μιας πολιτικής , θα σε ακολουθεί για όλη σου τη ζωή. Το αυτοκίνητο αν βρεις χρήματα , το αλλάζεις , την ψήφο δεν την παίρνεις πίσω όσα χρήματα και να βρεις . Η Κυριακή πέρασε .

                Ψήφος και κατανάλωση : η διττή υποχρέωση .

Μόλις ο άνθρωπος μάθει να διαβάζει αρχίζει αμέσως η πολιτική εξάρτηση από …άλλους . Από το δημοτικό ακόμα διδάσκεται την αντιπροσώπευση ψηφίζοντας μαθητικά συμβούλια . Με τον ίδιο τρόπο διδάσκεται την εξάρτησή του από αντικείμενα . Η κοινωνία τον ορίζει από νωρίς με την διττή ιδιότητα του ψηφοφόρου-καταναλωτή . Οφείλει πλέον και υποχρεούται να είναι εντεταλμένος ως τέτοιος . Η παροχή ψήφου σε συνδυασμό με την κατανάλωση είναι η αποστολή του . Η υποχρέωση να ψηφήσεις όπως και η υποχρέωση να καταναλώσεις είναι καθήκοντα που δεν γνωρίζουν εξαίρεση .

Ο φτωχός πολλές φορές εξαναγκάζεται να μπει σε μία κατάσταση κατά την οποία υποχρεώνεται να ξοδέψει τα λιγοστά χρήματα που έχει , όχι για να αποκτήσει κάτι χρήσιμο γι’ αυτόν , αλλά κάτι ανούσιο , προκειμένου να καταναλώσει . Αν δεν το κάνει , είναι εξαιρετικά απίθανο να αποφύγει τον χλευασμό και την κοινωνική ταπείνωση . Χαρακτηριστικό παράδειγμα τούτου , αποτελούν οι κάτοικοι της Μπανγκόγκ  , που ενώ ζουν μέσα στην εξαθλίωση , έχουν όλοι κινητά τηλέφωνα , τα οποία φροντίζουν να ανανεώνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα . Παράλληλα με τον φτωχό καταναλωτή  υπάρχει και ο «φτωχός» ψηφοφόρος . Είναι φτωχός σε πολιτικές γνώσεις . Είναι αυτός που βομβαρδίζεται καθημερινά και από παντού , με υποδείξεις για το τι πρέπει να ψηφίσει . Ο ίδιος δεν γνωρίζει ποτέ σε βάθος , τις πολιτικές ιδεολογίες ή τα προγράμματα των κομμάτων που έχει να επιλέξει και που τελικά πρέπει να ψηφίσει . Σε ακόμη χειρότερη θέση βρίσκεται όμως το άτομο αυτό που δεν θέλει να αναλάβει τον διττό ρόλο του ψηφοφόρου-καταναλωτή και απέχει συνειδητά και από τα δύο ή από ένα από τα δύο . Η κοινωνική του υπόσταση μειώνεται στα μάτια των υπολοίπων εξαιτίας , του ότι δεν θέλει να επιτελέσει την «κοινωνική του υποχρέωση». Δυσκολεύεται να διατηρήσει τον αυτοσεβασμό του καθώς οι γύρω του , τον κάνουν να αισθάνεται ανεπαρκής , προβληματικός ή υποδεέστερος , από τη στιγμή που αδυνατεί να ασχοληθεί με τα «σοβαρά ζητήματα της κοινωνίας» .

Όπως στην περίπτωση του φτωχού , έτσι και στην περίπτωση του μη ψηφοφόρου υπάρχει μία σαφής μεταφορά της ευθύνης από το κοινωνικό και πολιτικό σύστημα στα ίδια τα άτομα . Ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας πιστεύει ότι ο φτωχός είναι υπεύθυνος για την «κατάντια» του ενώ αυτός που απέχει από τις εκλογές , χαρακτηρίζεται ως «πολιτικά απαθής» επειδή ο ίδιος το έχει επιλέξει . Η κοινωνία αποδίδει τον χαρακτηρισμό τού «πολιτικά απαθή», με το ίδιο σκεπτικό που χαρακτηρίζει «κατάντια» την πορεία προς τη φτώχεια : με ελαφρά την καρδία.

Τα δύο-τρία τελευταία χρόνια , η πολιτική επέστρεψε στις ζωές των ανθρώπων μετά από μία απουσία τριάντα περίπου χρόνων . Ξαφνικά άρχισαν οι πάντες να έχουν γνώμη για όλα , όπως βέβαια , θα έπρεπε να έκαναν εδώ και πολλά χρόνια . Όμως , δεν ασχολούνται με την πολιτική και τους πολιτικούς επειδή είναι καθήκον τους ως «πολίτες» μιας «δημοκρατικής» κοινωνίας . Το κάνουν γιατί αναγκάστηκαν , από τη στιγμή που αισθάνθηκαν ότι τους αφαιρούν κυρίως , τα οικονομικά κεκτημένα τους. Έτσι σκέφτηκαν να τα ανακτήσουν μέσα από το δρόμο της πολιτικής . Μπέρδεψαν όμως την πολιτική με την μόδα .

Το να είναι κάποιος μέλος της κοινωνίας των ψηφοφόρων , σημαίνει ότι πιστεύει στο καθήκον του επίπονου αγώνα . Ο «επίπονος» αγώνας της κατανάλωσης , ταυτίζεται με τον πραγματικά επίπονο αγώνα της πολιτικής . Ο φόβος , να αποτύχεις να συμμορφωθείς με τον επίπονο αγώνα , έχει παραγκωνιστεί από τον φόβο της ανεπάρκειας . Στις μέρες μας είναι σημαντικό να μας ορίζουν οι γύρω μας , όχι μόνο ως «καταναλωτικά επαρκή»  αλλά και ως «πολιτικά επαρκή», προκειμένου να μην μένουμε έξω από τη συζήτηση , εξαιτίας , τού ότι δεν γνωρίζουμε . Γνωρίζουμε όμως μόνο αυτά που μας ενδιαφέρουν προσωπικά : τι θα κάνει το Χ κόμμα με την φορολογία , αν τελικά θα διώξει τους μετανάστες ή αν τελικά θα ιδιωτικοποιήσει τη ΔΕΗ  . Δεν μας νοιάζει τί έχει συμβεί σε άλλες χώρες που έγιναν ιδιωτικοποιήσεις , ποιος ευθύνεται για το ότι οι μετανάστες περνούν πρώτα από την Ελλάδα ή για ποιο λόγο οι εφοπλιστές δεν πληρώνουν φόρους . Είναι ίδιο ακριβώς σκεπτικό με την αγορά μιας μπλούζας Nike . Κοιτάζουμε μόνο αν μας αρέσει και δεν μας ενδιαφέρει αν αυτή τη μπλούζα την έφτιαξε στην Ταϋλάνδη ένα επτάχρονο κορίτσι με μισθό 0,50 λεπτά την ημέρα . Γνωρίζουμε την πολιτική όπως ακριβώς γνωρίζουμε και τη μόδα : πιο σχέδιο παντελονιού είναι τώρα must , ποιος τραγουδιστής βρίσκεται στην επικαιρότητα ή ποια ταινία πρέπει να δω για να είμαι in ; Αν φορέσω καπελάκι με το κόκκινο αστέρι θα είμαι επαναστάτης ή μήπως αυτό είναι ξεπερασμένο και καλύτερα να βάλω μία μπλούζα με το σήμα των Ζαπατίστας ; Ποιο από τα δύο θα με κάνει να αισθανθώ ότι βρίσκομαι πιο κοντά στην επανάσταση ; Ένα δίλλημα που δεν σε αφήνει να κοιμηθείς .

  Για το τέλος.

 «Τα πράγματα αποκαλύπτονται στη συνείδηση μόνο μέσα από τη ματαίωση που προκαλούν» λέει ο Μπάουμαν . Εκείνη τη στιγμή δηλαδή που καταστρέφονται , που διασπόνται . Η προσοχή του ανθρώπου , δεν επικεντρώνεται στην διαδικασία και τον τρόπο επίτευξης των επιθυμητών οραμάτων , αλλά στο αποτέλεσμα . Όταν το αποτέλεσμα είναι η μη υλοποίηση της υπόσχεσης που δόθηκε προεκλογικά , τότε αποκαλύπτεται στη συνείδησή του , το ψέμα που του πούλησαν οι πολιτικοί . Οι τελευταίοι δεν κρίνονται πάντα ως ικανοποιητικοί και πολλές φορές το τίμημα που πληρώνουν οι οπαδοί τους είναι υπερβολικό ή απαράδεκτο .

Το πραγματικό νόημα της δημοκρατίας δεν βρίσκεται σε έτοιμες ή προκατασκευασμένες ιδεολογίες , αλλά στη συμμετοχή του γίγνεσθαι των ιδεών αυτών , πριν γίνουν ιδεολογίες . Όπως ακριβώς πρέπει να γνωρίζουμε πράγματα για το αντικείμενο που θέλουμε να αγοράσουμε  , πριν γίνει προϊόν προς κατανάλωση . Η δημοκρατία είναι δημιουργία και η μαγεία της βρίσκεται στο ότι δεν είσαι ποτέ σίγουρος που θα καταλήξει , επειδή ακριβώς η δημοκρατία δεν «καταλήγει» . Οι άνθρωποι αντίθετα , την αντιμετωπίζουν ως ένα καταναλωτικό προϊόν , προς άμεση χρήση , γρήγορη εκτόνωση και στιγμιαία ικανοποίηση . Ταυτόχρονα , όλα τα προηγούμενα , θέλουμε να τα έχουμε χωρίς καμία προσπάθεια , αλλά κυρίως χωρίς παρατεταμένη προσπάθεια . Αυτό ακριβώς εκμεταλλεύονται οι πωλητές , που υπόσχονται να αφαιρέσουν την αναμονή από την επιθυμία και την προσπάθεια από το αποτέλεσμα . Αυτό που πραγματικά χρειάζεται η δημοκρατία είναι η συμμετοχή και η διαπροσωπική συζήτηση . Δεν χρειάζεται την όμορφη συσκευασία που απαιτείται στις αγορές καταναλωτικών προϊόντων . Πρέπει αρχικά να αγνοήσουμε και κατόπιν να ακυρώσουμε τους διαφημιστές της πολιτικής , που χρησιμοποιούν όλα εκείνα τα δελεαστικά τεχνάσματα προκειμένου να προωθήσουν στην αγορά των ψηφοφόρων , τις προσωπικότητες και τις ιδέες των πολιτικών , που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματική δημοκρατία . Το σημαντικότερο όλων όμως , είναι ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η δημοκρατία δεν είναι πολίτευμα . Η δημοκρατία είναι είδος κοινωνίας και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται .