Σελίδες , Άρθρα

Κορνήλιος Καστοριάδης

Κορνήλιος Καστοριάδης
Ο άνθρωπος είναι υπεύθηνος για την ιστορία του

Τετάρτη 7 Μαρτίου 2012

Μην απαντάς , μάθε να ρωτάς .


Ο σημερινός κόσμος εμφανίζεται κυριολεκτικά αντεστραμμένος . Η οικονομική ηγεμονία έχει εκ των προτέρων καταστρέψει τις βεβαιότητες που γεννούσαν ελπίδες και προοπτικές . Πριν τα κοινωνικά κινήματα προλάβουν να δράσουν η οικονομική ηγεμονία έχει ήδη περάσει σε νέες σταθερές γι’ αυτήν αξίες . Οι πιο σημαντικές ίσως από αυτές είναι η θεαματική ενίσχυση της κυριαρχίας των αγορών απέναντι στους λαούς και η εσωτερίκευση των επιταγών της «κοινωνίας του θεάματος» από τους ανθρώπους . Αποτέλεσμα αυτών είναι η δημιουργία της πίστης , ότι η συγκεκριμένη κοινωνία μπορεί να αναπαράγεται δίχως καμία αντίπαλη ιδέα . Ο νεοφιλελευθερισμός αντιμετωπίζεται εδώ και χρόνια ως μία τελεσίδικη και παγιωμένη ιδέα που αφορά στον τρόπο που πρέπει να πορεύεται η κοινωνία . Ταυτόχρονα είναι ένα πολιτικό καθεστώς το οποίο έχει πάρει την οριστική μορφή του και μπορεί να αναπαράγεται δίχως να αμφισβητείται . Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως τρόπος κατεξοχήν αποκλεισμού των ανθρώπων από τις αποφάσεις αποτελεί τον πυλώνα στήριξης του καθεστώτος . Οι ταγοί και οι υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού μίλησαν για το «τέλος της ιστορίας» υπονοώντας ταυτόχρονα το τέλος των προβληματισμών όχι μόνο για την εξέλιξη της κοινωνίας αλλά και για την εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών . Έτσι φτάνουμε στο σημείο να αποδεχόμαστε την κοινοβουλευτική δημοκρατία ως ένα αμετακίνητο θεσμικό ιδεώδες . Οι οικονομικοί ηγεμόνες κατάφεραν δυστυχώς να φτιάξουν μία κοινωνία που πολεμά τις ίδιες της , τις δυνατότητες . Αυτό είναι κάτι που κάνει το έργο τους πιο εύκολο , αφού την αποπροσανατολίζει με αποτέλεσμα να πολεμά εναντίον τού λάθος εχθρού . Ο εχθρός είναι ο ίδιος ο εαυτός της . Παρ’ όλα αυτά βγαίνει στο δρόμο να πολεμήσει και έχοντας πάντα όλες τις απαντήσεις έτοιμες , εξακολουθεί να κάνει το ίδιο λάθος : δεν κάνει την κατάλληλη ερώτηση .
Οι κατέχοντες την εξουσία λειτουργούν σχεδόν πάντα με το ίδιο σκεπτικό : αυτό που πρέπει να αποδείξουν το παρουσιάζουν ως αξίωμα . Ακόμα και όταν πρέπει να καταπατήσουν τα βασικά σου δικαιώματα , με πρώτο αυτό της επιλογής , το κάνουν γιατί υπάρχει κάτι πιο σημαντικό από αυτά , που δικαιολογεί απόλυτα την αναστολή τους . Αυτό το «πιο σημαντικό» ήταν μέχρι πριν από μερικά χρόνια , η διατήρηση της υπάρχουσας «τάξης» (order). Δεν χρειαζόταν να σου αποδείξουν το γιατί έπρεπε να σώσουν την «τάξη» , θεωρείτο από όλους δεδομένο . Όμως , μέσα από μία κατ’ επίφαση αναγκαιότητα (να σώσουμε τις τράπεζες ή να μην χρεοκοπήσουμε) αποκαλύπτεται σιγά-σιγά το πραγματικό πρόσωπο της οικονομικής ηγεμονίας και ο αληθινός στόχος της : η αλλαγή . Ο καπιταλισμός και η συνέχειά του ο αρπακτικός νεοφιλελευθερισμός , άρχισε να μεταλλάσσεται . Η οικονομική ηγεμονία δεν γνωρίζει που θα οδηγήσει αυτή η μετάλλαξη και αποφάσισε να ξεκινήσει καλύπτοντας τα νώτα της .  Απέναντι στο αίτημα των κοινωνιών για περισσότερη δημοκρατία , οι ηγεμόνες αντέταξαν την οικονομική υπεροπλία τους και βύθισαν τους λαούς στη φτώχεια . Όντας υποχρεωμένοι να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους , αποφάσισαν να φτιάξουν και κατόπιν να επιβάλουν το δικό τους «δημοκρατικό διαδικαστικό» , ξεκινώντας από το να διορίζουν κυβερνήσεις . Ο «διαδικαστικός μηχανισμός» συμπληρώνεται από την καταστολή και την διαχείριση του φόβου ώστε να μπορεί να επιβεβαιώνεται συνεχώς στο φαντασιακό των ανθρώπων , η υπεροπλία των οικονομικών ηγεμόνων . Πέτυχαν μία αλλαγή αντίθετη από αυτή που ήθελε η κοινωνία . Βαδίζουμε ολοταχώς προς μία νέου τύπου διακυβέρνηση (και όχι κυβέρνηση) , την οποία με τις φτωχές μου γνώσεις φτάνω να την ονομάσω «οικονομικό ολοκληρωτισμό» .
Το πολιτικό νόημα της εξουσίας καθοδηγείται από τη λογική της ταυτολογίας : «αυτό που υπάρχει , υπάρχει απλώς επειδή υπάρχει , και στο βαθμό που υπάρχει , δεν μπορεί παρά να υπάρχει». Η λογική της ταυτολογίας βοηθά σε μεγάλο βαθμό την εξουσία στο να περιορίσει και να προεξοφλήσει ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών , όχι μόνο των υπαρχόντων ατόμων αλλά και αυτών που θα έρθουν . Χρειάζεται να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι θα δράσουν με συγκεκριμένους τρόπους απόλυτα διαχειρίσιμους από την ίδια και όχι με διάφορους τρόπους που πιθανόν να βρουν την εξουσία απροετοίμαστη . Είναι απαραίτητη η χρήση της «υπόρρητης επιβολής» ώστε να χειραγωγηθούν οι όποιες δυνατότητες έχει ο «λαός» . Πρέπει πάση θυσία υπόρρητα να του επιβληθεί να κάνει αυτό που σε άλλη περίπτωση δεν θα έκανε . Έτσι οι πρακτικές των κινημάτων γίνονται απόλυτα προβλέψιμες . Η εξουσία που τώρα ονομάζεται οικονομική ολιγαρχία , είναι πάντα ένα βήμα μπροστά .
Οι κοινωνίες του δυτικού κόσμου μοιάζουν και κατά τη γνώμη μου , είναι , ιδεολογικά ομοιογενείς . Ο νεοφιλελευθερισμός έχει καταφέρει να περάσει πλέον στο επίπεδο της «κληρονομημένης σκέψης» , με την έννοια που δίνει σε αυτές τις δύο λέξεις ο Κορνήλιος Καστοριάδης . Οι κοινωνίες πριν από τον νεοφιλελευθερισμό μοιάζουν σαν να μην υπήρξαν ποτέ . Η εσωτερίκευση του καπιταλιστικού ιδεώδους , είναι τόσο ισχυρή στους ανθρώπους , που πιστεύουν ακράδαντα ότι δεν μπορεί να υπάρξει κανένα άλλο είδος κοινωνίας ή πολιτικής πέρα από την υπάρχουσα.  Ο πανταχού παρών οικονομικός αναγωγισμός οδηγεί στη δημιουργία μιας μονοδιάστατης οικουμένης που χαρακτηρίζεται από την αδυναμία των ανθρώπων να αντιδράσουν στις εντολές των αγορών εξαιτίας της αναμφισβήτητης υπεροπλίας τους . Οι ταγοί του θριαμβεύοντος νεοφιλελευθερισμού είναι πλέον απαλλαγμένοι από τον λόγο , ίσως και τη δράση , των όποιων αντιπάλων τους . Η διάχυτη πολιτική και οικονομική αβεβαιότητα έχει τη δύναμη να δημιουργεί απελπισία και φόβο με αποτέλεσμα όχι μόνο  την ακινητοποίηση της πλειονότητας των ανθρώπων αλλά και η όποια διεξαγωγή αγώνα , να λαμβάνει χώρα μόνιμα στην έδρα του αντιπάλου : στο οικονομικό πεδίο . Ο φόβος της ανατροπής μέσω μιας κοινωνικής έκρηξης που διακατείχε την εξουσία των αγορών μοιάζει να εξαλείφεται αφού όποιος αγώνας γίνεται έχει ως στόχο την επιστροφή στον ίδιο τύπο κοινωνίας από τον οποίο προήλθε μέσα από τα χρόνια , η εξουσία τους .
Το κρυφό χαρτί της οικονομικής ηγεμονίας είναι το ότι μπορεί να αποκρύπτει , δείχνοντας!! Δείχνει πως το πρόβλημα των ανθρώπων είναι οικονομικό , ενώ στην πραγματικότητα ,  είναι πολιτικό . Η κατάλληλη ερώτηση που πρέπει να τεθεί από την κοινωνία προς την εξουσία της , δεν είναι το πώς θα διαμορφωθούν οι μισθοί στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα- κάτι για το οποίο έχουμε σίγουρα όλες τις απαντήσεις . Η σωστή ερώτηση είναι: ποιος πρέπει να αποφασίζει γι’ αυτό ; Ποιος αποφασίζει για την παιδεία , για την υγεία ,  για την εργασία , κλπ , αλλά και από πού αντλεί αυτήν την εξουσία . Μπορούμε να δημιουργήσουμε πραγματικά επαναστατικά κινήματα που να έχουν ως πρόταγμα τη δημιουργία μιας διαφορετικής κοινωνίας η οποία θα αμφισβητεί συνεχώς τον εαυτό της , ή θα συνεχίσουμε να φτιάχνουμε κινήματα τα οποία θα μαραίνονται μετά από λίγο , εξαιτίας της αφόρητης μονοτονίας τους ; Πόσα ακόμα κινήματα χρειάζονται οι εργαζόμενοι για να συνεχίσουν να ελπίζουν ότι μέσα από αυτά θα καταφέρουν να αποφύγουν την ανεργία , την αθλιότητα και την περιθωριοποίηση ; Μήπως πρέπει να γράψουμε ξανά στους τοίχους όπως το Μάη του ’68 , «Μη δουλεύετε ποτέ» ; Μας λείπει η φαντασία ή φοβόμαστε το «ανέφικτο»; Η πραγματική ενδυνάμωση αλλά  και σταθεροποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος , βρίσκεται στην απουσία της φαντασίας για μία ριζική ανατροπή .
Το περιορισμένο εύρος της φαντασίας μας σε ότι αφορά τις επιλογές αντίδρασης και αντίστασης , ορίζεται πολύ εύκολα από το γεγονός ότι προσπαθούμε να αντισταθούμε απέναντι σε ένα ολιγαρχικό καθεστώς , χρησιμοποιώντας δημοκρατικές διαδικασίες . Είναι αστείο και μόνο να το λες . Από τη στιγμή που έχουν καταλυθεί όλες οι δημοκρατικές διαδικασίες και οι οικονομικοί ηγεμόνες διορίζουν πλέον και στα κράτη τούς υπαλλήλους τους σε θέσεις κυβερνητικών  , ο συμβολισμός και μόνο μιας τέτοιας πρακτικής από την μεριά τους, σημαίνει το τέλος της πολιτικής όπως τη γνωρίζαμε . Εμείς , από την άλλη συνεχίζουμε να κάνουμε πορείες , συγκεντρώσεις και συζητήσεις υψηλού επιπέδου για τους λόγους που μας οδήγησαν εδώ , και για το αν θα μπορέσουμε να μην πληρώσουμε το «χαράτσι» . Κάνουμε αντίσταση κοιτώντας το Λαζόπουλο ή το Radio Αρβύλα .
Δεν είμαστε ίσοι!! Είμαστε υποχρεωμένοι να το καταλάβουμε !! Αυτό είναι το υπόρρητο θέσφατο της οικονομικής ηγεμονίας και των ταγών του Ευρωπαϊκού Ολοκληρωτισμού. Στο ένα μέρος βρίσκεται ο «λαός» , ανήμπορος , ανέτοιμος , αγράμματος στα οικονομικά και ζαλισμένος από τα συνεχή χτυπήματα των «μεταρρυθμίσεων» . Στο άλλο μέρος βρίσκονται οι οικονομικοί ηγεμόνες , που προστατεύονται από στρατό , οικονομικούς «ειδήμονες» και κυρίως από τον «νόμο» . Έναν «νόμο» που έφτιαξαν οι ίδιοι προκειμένου να προστατέψουν τους εαυτούς τους , από οποιονδήποτε θα αμφισβητούσε τις πρακτικές τους αλλά προπάντων την υπεροπλία τους . Η ανισότητα μεταξύ των μερών δεν πρέπει μόνο να αναπαράγεται υλικά , αλλά πρέπει και να συμπληρώνεται από την μη αμφισβητησιμότητά της . Οποιαδήποτε τέτοια αμφισβήτηση θα μπορούσε να συνεπιφέρει μία συμβολική απώλεια της υπεροπλίας , κάτι εξαιρετικά οδυνηρό για την εξουσία . Οι άνθρωποι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουν την εξουσία μόνο ως πρακτικά ανίκητη , αλλά και ως φαντασιακά αήττητη . Προετοιμάζουν το έδαφος τοποθετώντας σε καίριες κρατικές θέσεις ή εντός των κυβερνήσεων ανθρώπους που είναι αυτό που λέμε "δικοί τους" ώστε να μπορούν να ελέγξουν οποιοδήποτε μέτωπο ρήξης με την κοινωνία ανοίξει η πολιτική τους . Επειδή ακριβώς χρησιμοποιεί αυτή την τακτική , έχει την πολυτέλεια να ανοίγει πολλά μέτωπα ταυτόχρονα , δημιουργώντας σύγχυση στον κοινωνικό ιστό , αλλά και συνεχόμενα σοκ , από τα οποία οι άνθρωποι χρειάζονται χρόνο να συνέλθουν . Από εκεί και μετά οποιαδήποτε αντίδραση κατακεραυνώνεται προκειμένου να τεθεί σε ισχύ το "ακαταμάχητο" της εξουσίας ή της όποιας κυβέρνησης . Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τεθεί σε κίνδυνο η αξιοπιστία της συμβολικής τους ανωτερότητας . Ακόμα και αν η θέα και μόνο ενός πυροβόλου μπροστά από το πλήθος φτάνει για να αποτρέψει οποιαδήποτε αντίσταση , πρέπει να γίνει σαφές ότι το πυροβόλο δεν είναι διακοσμητικό .
Μέσα από μία σταθερή αιτία δεν μπορείς να εξάγεις μεταβλητά αποτελέσματα . Η σταθερή αιτία είναι η ύπαρξη ενός ολιγαρχικού καθεστώτος το οποίο μπορεί να ανατραπεί μόνο με … «ολιγαρχικές διαδικασίες» δηλαδή μη δημοκρατικές . Πρέπει να μάθουμε να τους αφαιρούμε το λόγο . Πρέπει καλώς ή κακώς να αφαιρούμε το λόγο όχι μόνο από αυτούς που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας , αλλά και από τους οπαδούς τους . Οι οικονομική ολιγαρχία έχει ήδη ξεκινήσει τον πόλεμο . Εμείς ; Μήπως είμαστε ειρηνιστές ; Το να είσαι ειρηνιστής , είναι ένα συναίσθημα ευγενικό αλλά κενό . Η ειρήνη πρέπει να κατακτηθεί . Όταν την αντιλαμβάνεσαι ως συνθήκη , μετατρέπεται τις περισσότερες φορές σε εργαλείο κυριαρχίας και εκμετάλλευσης. Οι κοινωνίες που θέλουν δημοκρατία , κάνουν πόλεμο και τον κάνουν για να σταθεροποιήσουν αυτή την ίδια τη δημοκρατία . Για άλλη μία φορά πρέπει να βρούμε την κατάλληλη ερώτηση . Είναι το πρόβλημα μας ηθικό ; να κάνουμε ή όχι πόλεμο ; Μήπως η ερώτηση που πρέπει να τεθεί είναι : γιατί πρέπει να  κάνουμε πόλεμο ; Οι έννοιες της αντίστασης και της δημοκρατίας πηγαίνουν πάντα μαζί και νομιμοποιούνται στην πορεία . Η ιστορία το έχει δείξει πολλές φορές .
Πρέπει να πάψουμε να απαντούμε . Η σωστή απάντηση έχει νόημα μόνον όταν γίνεται η κατάλληλη ερώτηση . Είναι καιρός να βάλουμε την εξουσία να μας απαντήσει . Μην ξεχνάμε ότι η εξουσία είναι υποχρεωμένη να αποδεικνύει συνεχώς την αιτία της ύπαρξής της . Όταν κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει τότε έχουμε μία διαφορετική σχέση . Σχέση πολέμου . Ο πόλεμος δεν ξεκινά ποτέ όταν ο ένας προσπαθεί να επιβάλει την προσταγή , αλλά όταν ο άλλος αρχίζει να αντιστέκεται .