Η Ηθική της Εργασίας (Από : Zygmunt Bauman , "Η εργασία ο καταναλωτισμός και οι νεόπτωχοι")
Η εργασία στις μέρες μας θεωρείται κάτι αναγκαίο και δεδομένο . Οποιοσδήποτε απέχει από αυτήν , αθέλητα ή ηθελημένα , στιγματίζεται κοινωνικά και όχι μόνο . Στο κείμενο αυτό προσπαθώ να αποδώσω όσο το δυνατόν καλύτερα την ηθική της εργασίας, όπως διαμορφώθηκε μέσα στο χρόνο ,αλλά και το νόημά της όπως αυτό αποδίδεται σήμερα .
Αρχίζοντας το κείμενο , καλό είναι να δούμε μερικούς “κανόνες” που συνιστούν το νόημα της ηθικής της εργασίας .
1. Για να λάβεις πρέπει να δώσεις . (ρητή προϋπόθεση)
2. Δεν είναι ορθό να είσαι ευχαριστημένος με αυτά που έχεις .(ρητή προϋπόθεση)
3. Πρέπει να συνεχίζεις την εργασία σου ακόμα και όταν δεν αντιλαμβάνεσαι τι πρόκειται να σου προσφέρει . (εντολή)
4. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να πουλήσουν την εργασία τους . Η εργασία είναι η φυσική κατάσταση ενός ανθρώπου . Η αεργία είναι αφύσικη . Ό,τι έχεις είναι αποτέλεσμα εργασίας του παρελθόντος . (Άρρητη υπόθεση)
5. Η μόνη εργασία που έχει αξία και αναγνωρίζεται , είναι αυτή που επιτάσσει μισθοδοσία . (Άρρητη υπόθεση)
Ηθική της εργασίας
Ο άνθρωπος ανέκαθεν πίστευε πως από τη στιγμή που καλύπτει αυτό που θεωρεί “βασικές ανάγκες” δεν υπάρχει κανένας λόγος να συνεχίζει να “εργάζεται” . Με δεδομένο το γεγονός της απουσίας των χρημάτων ως μέσο ιεράρχησης του κοινωνικού status , δεν χρειαζόταν να κερδίσει περισσότερα . Μπορούσε να κάνει άλλα πράγματα που δεν αγοράζονται και που εμείς σήμερα αδυνατούμε να τα κάνουμε όταν κυνηγάμε το χρήμα από το πρωί μέχρι το βράδυ .
Η ηθική της εργασίας εξυπηρετούσε από την πρώτη στιγμή όλους τους φιλόσοφους , πολιτικούς και ιεροκήρυκες που ήθελαν να αλλάξουν την τάση των ανθρώπων προς την αποφυγή (αν μπορούσαν) της εργασίας και αντιστέκονταν στην υποταγή που επιβάλει ο επιστάτης , η μηχανή ή το ρολόι . Βασικό μέλημα των “πιονιέρων” του ορθολογισμού , ήταν να πείσουν τους ανθρώπους να σταματήσουν την απολύτως λαϊκή και ασυγχώρητη αντίσταση στην πρόοδο . Έπρεπε να θέλουν μία καλύτερη ζωή , καινούργια και βελτιωμένα πράγματα και με μέσο την επιθυμία τους γι’ αυτό , να αυτοβελτιωθούν και να γίνουν “καλύτεροι άνθρωποι”. Ακόμα και αν δεν συνέβαινε αυτό , θα υποχρεώνονταν να συμπεριφέρονται σαν να είχαν τέτοιες ανάγκες .
Μία σημαντική “προσφορά” του εργοστασιακού συστήματος στην ανθρωπότητα , ήταν το ότι κατάφερε να καταστρέψει την ερωτική σχέση που υπήρχε μεταξύ του τεχνίτη και της εργασίας του . Αναβίωσε προβιομηχανικές στάσεις ζωής που κάτω από νέες συνθήκες , τις καθιστούσαν χωρίς νόημα . Ο τεχνίτης , είχε πάντα μία ένθερμη προσήλωση στην τεχνική αρτιότητα του έργου του από τη στιγμή που ο ίδιος είχε τον έλεγχο της εργασίας του .
Στην πραγματικότητα η ηθική της εργασίας ήταν μία επίφαση που προωθούσε την ηθική της πειθαρχίας . Εξαφανίζονται έννοιες σημαντικές για την πνευματική ανάταση του ανθρώπου , όπως «σημασία» , «τιμή» , «περηφάνια» ή «σκοπός» . Ο άνθρωπος πρέπει να εργάζεται σταθερά και συνέχεια , ακόμα και όταν δεν υπάρχει λόγος και αδυνατεί να προεικάσει το νόημα αυτής της προσπάθειας . Παρ’ όλα αυτά όμως για τους «πιονιέρους» δημιουργήθηκε το εξής πρόβλημα : Πως θα εξαναγκάσεις κάποιον να αναλώνει τη δεξιότητά του στην υλοποίηση καθήκοντος ελεγχόμενο από άλλους ; Μία τέτοια δραστηριότητα δεν είχε κανένα νόημα για τον εκτελεστή . Το πρόβλημα λύθηκε από τη στιγμή που έγινε αντιληπτό το ότι για να πετύχεις κάτι τέτοιο δεν χρειάζεσαι τον «άνθρωπο» αλλά «ανθρώπινα μέλη» που συνεχώς θα εκτελούν διαταγές μέσω της συνεχούς εξάσκησης και της άκριτης υπακοής . Έτσι παραδόθηκε το σημαντικότερο ιδανικό του ανθρώπου : η ελευθερία .
Η ηθική της εργασίας έθεσε δύο στόχους προκειμένου να φτάσει σε ένα σημαντικό αποτέλεσμα :
1. Οι εργαζόμενοι να αποδεχθούν την «ηθική ευγένεια» του εργασιακού βίου. Στην πραγματικότητα ο βίος αυτός ούτε ευγενής ήταν ούτε ανταποκρινόταν στους κανόνες της ηθικής αξιοπρέπειας .
2. Να αποσυνδεθεί το έργο γενικά από ό,τι θεωρείτο έργο άξιο να πραγματοποιηθεί . Ουσιαστικά να αποσυνδεθεί η εργασία από κάθε κατανοητό και χειροπιαστό σκοπό .
Πετυχαίνοντας τα δύο παραπάνω , η ηθική καταφέρνει να ενσωματωθεί στη λογική του βίου , αντικαθιστώντας έτσι όλες τις άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες όπως τον στοχασμό , την αποτίμηση , την επιλογή στόχων και την στοχοθέτηση . Αυτές είναι ανθρώπινες αξίες που για να πραγματωθούν , προϋποθέτουν το «δικαίωμα στην τεμπελιά» . Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν το ότι για πρώτη φορά στην ιστορία διαχωρίστηκε η παραγωγική προσπάθεια από τις ανθρώπινες ανάγκες . Κάνουμε ό,τι είναι δυνατό να γίνει και όχι ό,τι είναι αναγκαίο να γίνει !
Ο ύστατος στόχος των διανοούμενων της εποχής , ήταν η κυριαρχία του ανθρώπου επί της φύσης. Οι Bacon , Descartes , Diderot , καλούσαν τους πάντες στο όνομα της κατάκτησης και της υποταγής της φύσης . Ο Marx όρισε την ιστορική πρόοδο ως : την ασυγκράτητη πορεία προς την ανθρώπινη κυριαρχία επί της φύσης . Μπορεί μεταξύ τους να διαφωνούσαν αλλά συμφωνούσαν όλοι πάνω σε αυτό . Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος έπρεπε το κύρος άλλων αρχών να αμφισβητηθεί και σταδιακά να εκμηδενιστεί . Κάποιες από τις αρχές που σταδιακά αποπέμφθηκαν ήταν αυτές του οίκτου της συμπόνιας και της φροντίδας. Ο οίκτος π.χ. εξασθένιζε την αποφασιστικότητα και επιβράδυνε το ρυθμό της αλλαγής . Οτιδήποτε καθηλώνει ή επιβραδύνει την πρόοδο δεν είναι ηθικό . Το αντίθετο ήταν αποδεκτό αφού υπηρετούσε “μακροπρόθεσμα” την βελτίωση της ανθρωπότητας .
Οι νόες των εφευρέσεων ορίστηκαν ως οι νέοι πνευματικοί ηγέτες . Οι απλοί άνθρωποι δεν ήταν παρά απλές δρώσες δυνάμεις που δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούν τη λογική τους . Δεν μπορούσαν να ταυτιστούν με τη σταθερή κανονικότητα του πολύπλοκου αυτόματου .Μεταξύ των διανοούμενων που διαμόρφωσαν την πεφωτισμένη κοινή γνώμη , υπήρχε ομοφωνία σχετικά με την ανικανότητα των ανθρώπων να διαχειρισθούν μόνοι τους τις ζωές τους . Θεωρούνταν ακατέργαστο υλικό που έπρεπε να επεξεργασθεί προκειμένου να πάρει την κατάλληλη μορφή . Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα , ο άνθρωπος ήταν αντικείμενο και όχι υποκείμενο της εν εξελίξει ορθολογικής διαμόρφωσης της ανθρώπινης κοινωνίας , αυτού που εντέχνως ονομάστηκε “διαδικασία του πολιτισμού”.
Κάθε σύνολο ηθικών κανόνων και αρχών , παρουσιάζει ένα συγκεκριμένο υπόδειγμα ορθής συμπεριφοράς . Η ηθική της εργασίας δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση . Ο πόλεμος ενάντια στην παράδοση που είχε ως κανόνα συμπεριφοράς ο άνθρωπος να κάθεται και να μην εργάζεται ήταν μονόδρομος . Τους ανθρώπους δεν τους ενδιέφερε η αυτοβελτίωσή τους γιατί πολύ απλά είχαν μία σταθερή εικόνα των υλικών αναγκών τους , και δεν ασχολούνταν καθόλου με την αύξηση του εισοδήματός τους . Όπως ήταν φυσικό , η ηθική εγέρθηκε εναντίον αυτών που βολεύονταν με ό,τι είχαν από χθες , που απείχαν από το περισσότερο και απαρνούνταν το καλύτερο εφόσον η απόκτησή του απαιτούσε επιπρόσθετη προσπάθεια . Επίσημος εχθρός , ορίστηκε η μετριότητα των ανθρώπινων αναγκών. Δόθηκαν μεγάλες μάχες εναντίον της απροθυμίας των ανθρώπων να βασανίζονται , να ταλαιπωρούνται και να εξευτελίζονται , από ένα εργασιακό καθεστώς που δεν κατανοούσαν , δεν επιθυμούσαν και που ποτέ δεν θα το επέλεγαν με δική τους βούληση .
