Βιοεξουσία , βιοπολιτική και φόβος

    Στις μέρες μας η πολιτική έχει αλλάξει εντελώς μορφή . Εκτός από το ότι πλέον δεν έχει κανένα ρόλο σε ότι αφορά την άσκηση εξουσίας , με την έννοια της αποσύνδεσης που δίνει ο Μπάουμαν , έχει περάσει στη φάση της μεταπολιτικής βιοπολιτικής . Ως μεταπολιτική μπορούμε να ορίσουμε την πολιτική που ισχυρίζεται πως έχει αφήσει πίσω , τους παλιούς ιδεολογικούς αγώνες και επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στη διαχείριση και τη διοίκηση από «ειδήμονες» .

          Η βιοπολιτική , ορίζει ως πρωταρχικό σκοπό της τη ρύθμιση της ασφάλειας και της ευημερίας των ανθρώπινων ζωών . Οι δύο αυτές διαστάσεις της πολιτικής είναι αλληλοεξαρτώμενες : από τη στιγμή που δεν έχουμε ιδεολογικούς προσανατολισμούς , στόχους ή οράματα το μόνο που απομένει είναι η διαχείριση της ίδιας της ζωής . Έχοντας ένα , επί της ουσίας , αποπολιτικοποιημένο πλήθος , που ενδιαφέρεται μόνο για την «τακτοποίηση των συμφερόντων» του , ο μόνος και ποιο εύκολος δρόμος να μπορείς να το διαχειρίζεσαι , κινητοποιώντας το προς την κατεύθυνση που θέλεις , είναι μέσω του φόβου .

          Μιλάμε πλέον για ένα είδος πολιτικής , που απαρνιέται την καταστατική διάσταση του «πολιτικού» Καστοριάδης) , και στη θέση των υπόρρητων εντολών του , τοποθετεί την «δια φόβου συναίνεση» . Πρέπει να συναινέσεις σε αυτό που κάνουμε γιατί αλλιώς … «υπάρχουν οι μετανάστες , τα φορολογικά μέτρα , η ανεργία , η περιβαλλοντική καταστροφή , η εγκληματικότητα , η σεξουαλική διαστροφή» κλπ , κλπ . Η «δια φόβου συναίνεση» πετυχαίνει εκτός των άλλων να ενσωματώσει το πλήθος και τις αυθόρμητες μορφές ταξικού αγώνα στις ιδεολογικές δομές της εξουσίας , μεταμορφώνοντας το πλήθος σε λαό .

          Η «δια φόβου κινητοποίηση και συναίνεση» στις πρακτικές της εξουσίας δεν είναι όμως αρκετή . Ο φόβος από μόνος του δεν φτάνει γιατί οδηγεί υποχρεωτικά στον καταναγκασμό . Έχει αποδειχθεί ιστορικά πως κανένα σύστημα εξουσίας δεν μπόρεσε να επιβιώσει έχοντας ως μόνο όπλο τον καταναγκασμό και τον φόβο . Μεγαλύτερο παράδειγμα από την τέως ΕΣΣΔ δεν υπάρχει , όπως και άλλες γνωστές δικτατορίες .

          Η θεσμισμένη εξουσία στηρίζεται στην εσωτερίκευση των σημασιών της , από τα κοινωνικά κατασκευασμένα άτομά της (Καστοριάδης).Χωρίς την ελάχιστη αποδοχή των θεσμών από τον πληθυσμό ή από το μεγαλύτερο μέρος του , ο καταναγκασμός είναι κατά βάση άχρηστος . Δεν ζούμε πλέον στην πειθαρχική κοινωνία (Foucault) αλλά περάσαμε χωρίς να το καταλάβουμε στην κοινωνία του ελέγχου . Κοινωνία του ελέγχου εννοούμε την κοινωνία αυτή που «οι μηχανισμοί του προστάγματος γίνονται πιο «δημοκρατικοί» ,ολοένα πιο εμμενείς στο κοινωνικό πεδίο , καθώς κατανέμονται στο νου και στο σώμα των πολιτών » (Νέγκρι) . Οι συμπεριφορές κοινωνικής ένταξης ορίζονται από την εξουσία , ενώ η τελευταία ασκείται μέσω μηχανισμών οι οποίοι οργανώνουν με άμεσο τρόπο τους νόες και τα σώματα , με αποτέλεσμα την πλήρη εσωτερίκευση των εντολών από τα υποκείμενα . Οι νόες καθοδηγούνται μέσω επικοινωνιακών συστημάτων , δικτύων πληροφορικής , εικόνων και ήχου από τα ΜΜΕ , κλπ , στα οποία ο φόβος και η απειλές γενικότερα βρίσκονται σε ημερήσια διάταξη . Από την άλλη , τα σώματα ελέγχονται μέσω των συστημάτων κρατικής πρόνοιας , διάφορες επιτηρούμενες δραστηριότητες όπως το σχολείο ή ο στρατός , διαρκή αστυνόμευση κλπ . Η ανθεκτικότητα ενός κοινωνικού συστήματος αυξάνεται από τη στιγμή που μετατρέπει τα «λειτουργικά προαπαιτούμενά» του σε «συμπεριφορικά κίνητρα δράσης» .

          Με απλά λόγια , για να μπορεί να μετατραπεί σε πράξη οποιαδήποτε εντολή της εξουσίας , τα άτομα πρέπει να θέλουν να την εκτελέσουν προκειμένου το σύστημα να αναπαράγεται αλλά και οι κατέχοντες την εξουσία να μείνουν στη θέση τους . Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους : α) ανοικτά και ρητά : επιστρατεύονται τα διακηρυγμένα συμφέροντα ενός «όλου», ενός κράτους ή έθνους , μέσω διαφόρων διαδικασιών όπως η ιδεολογική κατήχηση αλλά κυρίως η «συλλογική αντιμετώπιση της απειλής» της όποιας απειλής . Χαρακτηριστικά «ελληνικά» παραδείγματα  , είναι ο περίφημος «Νέος Πατριωτισμός» του κ. Παπανδρέου και τα ασταμάτητα διλήμματα που θέτει , κάθε φορά που βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο . β) υποδόρια και έμμεσα : η συγκαλυμμένη επιβολή ή η μετάδοση προτύπων επίλυσης προβλημάτων που από τη στιγμή που θα τεθούν σε εφαρμογή , εξαφανίζουν οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή. Π.χ. : Για να ξεχρεώσουμε πρέπει να ξεπουλήσουμε τα πάντα , ή το σχέδιο των «Εκατό ημερών» και διάφορες άλλες ηλιθιότητες που εμφανίζονται ως μονόδρομοι και μόνο επ΄αυτών μπορούμε να συζητούμε . Οποιαδήποτε άλλη λύση είναι εκ των προτέρων αποκλεισμένη .      

          Με τη διαδικασία αυτή η εξουσία ρυθμίζει τον κοινωνικό βίο εκ των έσω ώστε το κάθε άτομο να ενστερνίζεται και να επανενεργοποιεί τις εντολές της . «Η ζωή έχει γίνει αντικείμενο της εξουσίας» (Foucault) . Η βιοεξουσία συνεπώς είναι μία κατάσταση κατά την οποία το άμεσο ζητούμενο της εξουσίας είναι η παραγωγή και αναπαραγωγή της ίδιας της ζωής . Η εξουσία εκδηλώνεται με τη μορφή του ελέγχου . Ο έλεγχος εισχωρεί πολύ βαθιά στις συνειδήσεις των ανθρώπων , στα σώματα αλλά και στις κοινωνικές σχέσεις .

          Ένα από τα αποτελέσματα της παραπάνω διαδικασίας είναι η πλήρης απουσία νοήματος στην ύπαρξη της ίδιας της κοινωνίας . Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι κοινωνία θέλουν , αν θέλουν μια άλλη κοινωνία , και πως θα πρέπει να είναι αυτή . «Η παρούσα κοινωνία δεν θέλει τον εαυτό της ως κοινωνία , απλά τον υφίσταται . Και δεν θέλει τον εαυτό της διότι δεν μπορεί ούτε να διατηρήσει ή να σχηματίσει μία παράσταση για την ίδια . Παράσταση την οποία να μπορεί να διακηρύξει και της οποίας να προβάλει θετικά την αξία , ούτε να δημιουργήσει ένα πρόταγμα κοινωνικού μετασχηματισμού , πρόταγμα στο οποίο να μπορεί να προσχωρήσει και για το οποίο να θέλει να αγωνισθεί.» (Κορνήλιος Καστοριάδης "Η άνοδος της ασημαντότητας")

          Οι άνθρωποι δεν μπορούν να φανταστούν καν μια άλλη κοινωνία γιατί ο έλεγχος που τους ασκείται δεν τους αφήνει περιθώρια για σκέψη , για στοχασμό . Η απουσία νοήματος είναι αυτή που δημιουργεί τους  «τυφλούς αγώνες » , όπως λέει και ο Alain Badiu . Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε το για τι πρέπει να παλέψουμε , τι είναι αυτό που πρέπει να ζητήσουμε και από ποιον . Αν θέλουμε να συγκεκριμενοποιήσουμε τα ερωτήματα αυτά , θα μπορούσαμε να διερωτηθούμε αν αυτό που μας ενοχλεί περισσότερο είναι το ότι έχουμε έναν πρωθυπουργό απατεώνα ή μήπως το ότι είμαστε ανίκανοι να τον διώξουμε ; Φταίνε τα κατευθυνόμενα ΜΜΕ που λένε αυτά που θέλουν και όχι αυτά που συμβαίνουν , ή μήπως φταίμε εμείς που καθόμαστε κάθε βράδυ και ακούμε τις βαρύγδουπες αρλούμπες και τα ψέματα με τη μορφή της αλήθειας τους ;

          Ήρθε ο καιρός πιστεύω να καταλάβουμε πως έχουμε και εμείς μεγάλη ευθύνη για όλα αυτά που συμβαίνουν . Όχι φυσικά με την έννοια της «συλλογικής ευθύνης» που προσπαθεί μάταια πιστεύω η κυβέρνηση , μέσω του αντιπροέδρου της , να μας πείσει . («Μαζί τα φάγαμε») . Η επιθετική δυσπιστία που διακατέχει τους περισσότερους , απέναντι σε όλες τις κυβερνητικές πρακτικές , πρέπει να μεταμορφωθεί σε μία «επιθετική ροή απαιτήσεων» , με πρώτη αυτήν της «συμμετοχής» , της ουσιαστικής συμμετοχής , και όχι αυτήν της εικονικής συμμετοχής που είναι οι εκλογές .

          «Elections piege a cons» (γαλλικά) θα πει «Εκλογές , παγίδα για μαλάκες» και ήταν ένα από τα καλά συνθήματα του Μάη ‘68 . Η αποχή ήταν ένα μικρό μεν αλλά καλό πρώτο βήμα . Πρέπει να μεταφέρουμε το φόβο στην εξουσία και η συνειδητοποιημένη μη συμμετοχή δημιουργεί σιγά-σιγά έναν τέτοιο φόβο , βάζει τα πρώτα θεμέλια του «κενού» , και , η εξουσία αποστρέφεται το κενό . Δεν μπορεί να σε χειραγωγήσει και να σε πείσει για το «ορθόν» της διαδικασίας . Αυτός είναι ένας φόβος που πλανάται συνεχώς πάνω από τα κεφάλια των εξουσιαστών .

          Κανείς δεν μπορεί να αποφασίζει για κανέναν , κανείς δεν μπορεί να αντιπροσωπεύσει κανέναν!!Οι εκλογές στην πραγματικότητα , δεν είναι μόνο ένας μηχανισμός αντιπροσώπευσης , αλλά και ένας μηχανισμός καταστολής κινημάτων , καινοτομιών και ρήξεων . Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν , η εξουσία σου πετά την καραμελίτσα των εκλογών και σου δημιουργεί την ψευδαίσθηση πως μπορείς με την ψήφο σου να τα αλλάξεις όλα . Τίποτε δεν θα αλλάξεις !!

           Η συμμετοχή δια της απλής ψήφου και μόνο , δίνει το δικαίωμα στην εξουσία , να ορίζει έναν κανόνα και μετά να τον υλοποιεί , μέσω της συναίνεσης . Πρέπει να κόψουμε την εξουσία στα δύο , αφαιρώντας της το δικαίωμα της υλοποίησης . Ανυπακοή !!Δεν υπακούω σε οτιδήποτε για το οποίο δεν έχω συμμετοχή στη δημιουργία του . Πρέπει να σταματήσουμε να «αντιδρούμε» και να αρχίσουμε να «δρούμε» .

Θα δούμε…      

         

MME και πολιτικοί .

         Η ιδιοκτησία καθορίζει το περιεχόμενο

                              

Το διάστημα των έξι μηνών που πέρασαν , είναι κοινά αποδεκτό απ’ όλους σχεδόν τους πολίτες , πως τα ΜΜΕ έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της άποψης των τελευταίων απέναντι στην «κρίση» , και την «τρομοκρατία».   Εκείνο όμως που προκαλεί μεγάλη περιέργεια είναι η σχέση ΜΜΕ-πολιτικής ,και ο τρόπος που το ένα κομμάτι εξυπηρετεί το άλλο . Αυτό θα προσπαθήσω να αναλύσω όσο μπορώ , με τις λίγες γνώσεις μου , προσπαθώντας να μοιραστώ και με άλλους αυτές τις απόψεις .

          Ας ξεκινήσουμε πρώτα από τους δημοσιογράφους , που αποτελούν τη βάση αλλά και ταυτόχρονα το εργαλείο των ΜΜΕ . Ο δημοσιογράφος έχει έναν εντελώς δικό του τρόπο θέασης του κόσμου : Προβάλλει την αμεσότερα θεατή άποψη του κοινωνικού κόσμου δηλαδή τα άτομα , τα πεπραγμένα τους και κυρίως τα κακά πεπραγμένα τους , με στόχο την καταγγελία και την κατάκριση .Το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον κλίνει περισσότερο προς τα υποτιθέμενα συμπεράσματα και λιγότερο προς τις διαδικασίες μέσω των οποίων οδηγείται κανείς σε αυτά . Οι ίδιοι λαμβάνουν μέρος σε αυτό που λέμε πολιτικό έλεγχο ή πολιτική παρέμβαση , με το να αποδέχονται το διορισμό συγκεκριμένων προσώπων σε ιθύνουσες θέσεις . Η επαγγελματική αβεβαιότητα οδηγεί στην ενσυνείδητη ή ασυνείδητη συμμόρφωση , απέναντι σε τέτοια μορφή κανόνων και λογοκρισίας , ώστε να μην χρειάζεται να ανακαλείται στην τάξη από άλλους . Αυτό φυσικά έχει αντίκτυπο στο περιεχόμενο των πληροφοριών που περνούν προς τους ακροατές – θεατές .

          Η ιδιοκτησία καθορίζει το περιεχόμενο : το περιεχόμενο καθορίζεται από τους ιδιοκτήτες αλλά με συγκεκριμένο τρόπο . Υπάρχουν μηχανισμοί που εξασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό το ότι οι άνθρωποι που βγαίνουν στον αέρα θα κάνουν αυτό που θέλουν οι ιδιοκτήτες και οι επενδυτές . Έτσι εξασφαλίζεται η προώθηση κάποιον ανθρώπων στη θέση του διευθυντή ή του αρχισυντάκτη αν αυτοί ενστερνίζονται τις αξίες των ιδιοκτητών . Από αυτό το σημείο και μετά μπορούν να περιγράφουν τους εαυτούς τους ως απόλυτα ελεύθερους . Έτσι εξηγείται , εν μέρει βέβαια , το γεγονός πως ποτέ και σε καμία εκπομπή δεν τίθεται θέμα “ελευθερίας του τύπου” , γιατί οι ίδιοι αισθάνονται ελεύθεροι και θεωρούν τον εαυτό τους ελεύθερο αφού δεν έχουν επίγνωση πως στην πραγματικότητα δεν υπηρετούν την δημοσιογραφία αλλά τους “αφέντες τους”. Τις περισσότερες φορές βέβαια έχουν απόλυτη επίγνωση για το τι λένε και το τι κάνουν , αλλά ας το αφήσουμε ….έτσι !

           Φτάνοντας λοιπόν στις ειδήσεις έχουμε την πεμπτουσία της ενημέρωσης . Προκειμένου ο θεατής να μην μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι σημαντικό και τι όχι , τα πάντα αποκαλούνται “είδηση” και μπαίνουν στα δελτία υπό την μορφή “ειδήσεων ποικίλης ύλης”. Αυτές είναι κατά βάση ειδήσεις αντιπερισπασμού . “Omnibus” , δηλαδή για τους πάντες . Δεν σοκάρουν , δεν διακυβεύουν τίποτε , δεν διχάζουν , και κυρίως πρέπει να προκαλούν την συναίνεση αλλά χωρίς να θίγουν κάτι σημαντικό . Η “μικρο-είδηση” ενδιαφέρει όλο τον κόσμο , χωρίς να έχει συνέπειες , ενώ ταυτόχρονα απορροφά χρόνο που θα μπορούσε να είναι πολύτιμος , ώστε να ειπωθεί κάτι σημαντικό . Μην ξεχνάμε πως τα ευτελή πράγματα είναι τόσο πολύτιμα γιατί μπορούν να αποκρύψουν τα εξαιρετικά σημαντικά . Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε το μεγάλο κομμάτι της ενημέρωσης που αφορά στις “ειδήσεις πολυτελείας” , που δεν είναι άλλες από αυτές με τις οποίες μας βομβαρδίζουν κάθε μεσημέρι , και όχι μόνο . Ποιος παντρεύτηκε με ποια , αν βαφτίστηκε το παιδί του τάδε ή αν η τάδε τραγουδίστρια θα πάει σε σχολή υποκριτικής για να γίνει και ηθοποιός . (Παναγιά κοντά μας) . 

             Με τις παραπάνω διαδικασίες , οι δημοσιογράφοι καταφέρνουν να αποκρύπτουν τα πραγματικά τους συμφέροντα πίσω από το προσωπείο της φιλελεύθερης αντικειμενικότητας . Στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα κοσμικό ιερατείο που προσπαθεί να δικαιολογήσει την απάνθρωπη πολιτική του κράτους συγκαλύπτοντάς την με ηθικούς όρους . Δεν μιλάω φυσικά για την πλειονότητα των δημοσιογράφων , αλλά για αυτούς που προβάλλονται περισσότερο από τα μέσα για όλους τους παραπάνω λόγους.

          Οι πολιτικοί όταν βγαίνουν στην τηλεόραση το κάνουν για εντελώς διαφορετικούς λόγους . «Υπάρχω , άρα γίνομαι αντιληπτός.» Γίνεται αντιληπτός από τους δημοσιογράφους , αλλά και από τους ανθρώπους , αφού δεν μπορεί να στηριχθεί στο έργο που έχει κάνει προκειμένου να υπάρξει στο διηνεκές , δεν έχει άλλη διέξοδο .Υποτάσσεται με ευχαρίστηση , τις περισσότερες φορές , στους όρους παρουσίασης των μέσων , αλλάζοντας την πολιτική επικοινωνία . Η πολιτική πληροφόρηση και η παρουσία των πολιτικών στα ΜΜΕ γίνεται με τους σκηνοθετικούς κανόνες των ψυχαγωγικών ειδών και ιδιαίτερα με τους σκηνοθετικούς κανόνες και τεχνικές του θεάτρου . Λόγο των οικονομικών τους και τεχνικών τους χαρακτηριστικών , τα μέσα καταλαμβάνουν κεντρική και αποφασιστική θέση στην πολιτική . Ο κανόνας αυτός ισχύει περισσότερο για όσους δεν έχουν ειδικά πολιτικά ενδιαφέροντα και γνώση δηλαδή δεν είναι με κάποιο τρόπο πολιτικά ενεργοί . Στην πραγματικότητα ισχύει με μεγάλη ένταση για την πλειοψηφία των ανθρώπων  των σύγχρονων κοινωνιών . Έχουμε μία νέα πολιτική επικοινωνία που δημιουργεί μία νέα πολιτική πραγματικότητα αλλάζοντας σε μεγάλο βαθμό το πολιτικό σύστημα .

           Η μορφή του πολιτικού συστήματος αποτελείται από το κοινό των μέσων , τους τηλεγενείς πολιτικούς και τις διαρκείς δημοσκοπήσεις που καταγράφουν την εμβέλεια και την αποδοχή των τηλεγενών πολιτικών στο κοινό . Έτσι η ιδιότητα του τηλεθεατή σκεπάζει την ιδιότητα του πολίτη , η ιδιότητα του ηθοποιού έχει σκεπάσει εκείνη του πολιτικού και οι μονολεκτικές απαντήσεις σε απλές και μονοσήμαντες ερωτήσεις αντικαταστάθηκαν από την αποδοχή και τον εμπλουτισμό σύνθετων πολύπλοκων πολιτικών προτάσεων . Τα πολιτικά ζητήματα γίνονται αντιληπτά μέσω των ΜΜΕ . Η διαπραγμάτευση των πολιτικών ζητημάτων παύει σταδιακά να γίνεται στα πλαίσια άλλων θεσμών και μορφών επικοινωνίας όπως τα κόμματα , τα κοινωνικά κινήματα , τα συνδικάτα κλπ . Τα ΜΜΕ εκτοπίζουν όλους τους θεσμούς ανάμεσα στην κοινωνία και το κράτος , κυρίως όμως εκτοπίζουν την έννοια της συμμετοχής των πολιτών , δημιουργώντας στο φαντασιακό τους την αίσθηση του ότι «στην πολιτική δεν μπορούμε να έχουμε όλοι γνώμη» παρά μόνον αυτοί που παρουσιάζονται από τα μέσα ως ειδικοί .

          Σε τέτοιου είδους δημοκρατία στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης δεν προέχουν τα πολιτικά κριτήρια , διότι η τηλεοπτική δημοκρατία δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις αποφάσεις και τις ενέργειές της , δεν λογοδοτεί σε κανέναν , δεν μπορεί να αντιπροσωπεύσει κανέναν αλλά κυρίως διότι δεν υπάρχει πολιτική στις αμέτρητες ώρες συζητήσεων των talk shows .

                               Οι πολιτικοί του tutto logo

            Άξιο συζήτησης και περιέργειας είναι το γεγονός του ότι ενώ οι βουλευτές είναι τριακόσιοι , στην τηλεόραση βγαίνουν πάντα οι ίδιοι και οι ίδιοι . Επίσης εξίσου άξιο απορίας είναι το ότι οι εκπομπές πολιτικού λόγου , παίζονται σχεδόν πάντα μετά τα μεσάνυχτα , με αποτέλεσμά η πλειονότητα των ανθρώπων που θα έπρεπε να παρακολουθήσουν , είναι αδύνατο να το πράξουν αφού ως εργαζόμενοι θα πρέπει αφ’ ενός μεν να σηκωθούν νωρίς το πρωί , αφ’ ετέρου η κούραση από την προσπάθεια στην εργασία τους το προηγούμενο διάστημα της ημέρας , δεν τους επιτρέπει να έχουν τη συγκέντρωση που χρειάζεται  .

           Σε μία κοινωνία που κυριαρχείται από το άγχος της διασκέδασης με οποιοδήποτε τίμημα ή ορίζεται εύκολα ως «κοινωνία του θεάματος» , η πολιτική είναι καταδικασμένη να εμφανίζεται ως άχαρο θέαμα το οποίο πρέπει να αποκλείεται όσο το  δυνατόν περισσότερο από τις ώρες μεγάλης ακροαματικότητας . Το σκεπτικό αυτό εντάσσεται στην γενικότερη λογική απαξίωσης της πολιτικής , με απώτερο σκοπό του να ασχολούνται με αυτήν όσο το δυνατό λιγότεροι . Η πολιτική συζήτηση πρέπει να είναι ένα θέαμα ελάχιστα ελκυστικό και να μην προξενεί κανένα ενδιαφέρον . Η απαξίωση της πολιτικής δεν είναι το κομμάτι που θα μας απασχολήσει εδώ , αλλά αξίζει πιστεύω να αναφερθεί .

           Αν θέλουμε να καταλάβουμε γιατί εμφανίζονται συνεχώς οι ίδιοι αλλά και τι είναι αυτά που λέγονται και πως διαμορφώνονται αυτές οι εικονικές ανταλλαγές απόψεων θα πρέπει να σταθούμε στον τρόπο επιλογής αυτών που στις ΗΠΑ αποκαλούνται panelists . Οι πανελίστες κατά το ελληνικότερον είναι πρώτα απ όλα πάντοτε διαθέσιμοι . Προσέρχονται πάντοτε πρόθυμοι να λάβουν μέρος , δεχόμενοι να απαντήσουν σε όλες τις ερωτήσεις ακόμη και στις πιο γελοίες . Είναι οι πολιτικοί του «tuttologo» που θα πει του «παντο-λόγου» αν θα μπορούσαμε ελεύθερα να το μεταφράσουμε . Έχουν άποψη και γνώμη για όλα . Μπορούν να υποχωρήσουν σε όλα και να συμβιβαστούν με όλα αρκεί να εξασφαλίσουν τα έμμεσα οφέλη της «δημοσιότητας των μέσων ενημέρωσης».

          Οι τοποθετήσεις τους είναι «σαφείς(;)» με απαστράπτοντες όρους και δεν επιβαρύνουν τη συζήτηση με σύνθετες γνώσεις . “The less you know , the better off you are” !! Έτσι , δομείται η πολιτική της δημαγωγικής υπεραπλούστευσης που συνδυάζεται πάντα με την αοριστολογία , που αποτελεί το μικρονοΐκο τέχνασμα των πολιτικών . Αυτή είναι και η αιτία που όταν τελειώσει μία τέτοια εκπομπή δεν έχει βγει ποτέ κανένα συμπέρασμα . Ο πολιτικός που θα βγει στο panel πρέπει να έχει την ικανότητα της «σκέψης μιας χρήσεως» , να μπορεί να μιλήσει εκ του προχείρου χωρίς κανένα πρόβλημα . Ακόμα και στην περίπτωση που δεν είναι προετοιμασμένος , απαντά σε ερώτημα που δεν έχει τεθεί ή που τέθηκε πέντε λεπτά νωρίτερα , επικαλούμενος «ένα σχόλιο που θα ήθελε να κάνει» , ή το ότι «υπάρχει κάτι σημαντικότερο , το οποίο μας ξέφυγε!!»

           Ο ρόλος του παρουσιαστή είναι ευνόητα καταλυτικός . Τα δύο σημεία στα οποία εστιάζει και «εκπαιδεύεται» , είναι η διαχείριση του λόγου και του χρόνου . Επιβάλει το θέμα και την προβληματική ή οποία πολλές φορές είναι ανούσια , όπως π.χ. η ερώτηση γνωστού παρουσιαστή για τα γεγονότα του  Δεκέμβρη  «έπρεπε να καεί η Αθήνα;» . Σε αυτή την ερώτηση η απάντηση «ναι» ή «όχι» , είναι κατά βάση άχρηστη . Το ίδιο άχρηστη αλλά και δόλια ήταν και η ερώτηση  «καταδικάζεται τη βία απ’ όπου και αν προέρχεται ;» Η απάντηση σε μία τέτοια ερώτηση ,  ή ακόμα και η φράση ως δήλωση , σημαίνει ότι καταδικάζω την βαρβαρότητα του αστυνομικού , αλλά καταδικάζω και τη χρήση βίας των Παλαιστίνιων ή των Αϊτινών κατά των Αμερικάνων . Ο παρουσιαστής διανέμει το λόγο και τα σημαντικά σημεία . Τηρεί τους κανόνες που έχουν «μεταβλητό γεωμετρικό σχήμα» : άλλος κανόνας ισχύει όταν πρόκειται για έναν μαθητή ή συνδικαλιστή και άλλος όταν μιλά ο Χρυσοχοΐδης , ο οποίος διατάζει τον μαθητή να ακούσει ενώ ο παρουσιαστής δεν επεμβαίνει για να ανακαλέσει στην τάξη τον υπουργό που θεωρεί πως όλοι είναι υποχρεωμένοι να τον αποδέχονται ως αυθεντία . Δεν θέλω να μείνω άλλο στην διαχείριση του λόγου , απλά θα πω πως σημαντικό ρόλο παίζει ο τόνος της φωνής του παρουσιαστή , το σώμα του , ο επιτονισμός , κ.λ.π. Θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε το «ευχαριστώ» που λένε οι παρουσιαστές κάθε φορά που τελειώνει ή προσπαθεί να τελειώσει κάποιος . Επίσης μπορείτε να δείτε και το «μάλιστα» του Αυτιά , που επιβάλει στον συνομιλητή μεγαλύτερη ταχύτητα σκέψης και εκφοράς του λόγου .

          Ο τηλεοπτικός χρόνος είναι το μεγάλο όπλο του παρουσιαστή ακόμα και αν δεν είναι τόσο ικανός στο λόγο . Πρώτο και σημαντικότερο σημείο είναι το «επείγον» του χρόνου. Χρησιμοποιείται για να αφαιρέσει το λόγο , να πιέσει και κυρίως να διακόψει . Εδώ φυσικά είναι η στιγμή που ο παρουσιαστής αναγορεύει τον εαυτό του σε εκπρόσωπο του κοινού : «Σας διακόπτω γιατί οι ακροατές μας δεν καταλαβαίνουν τι θέλετε να πείτε» . Δεν αφήνει σε καμία περίπτωση να γίνει αντιληπτό πως ο ίδιος δεν καταλαβαίνει , αλλά αφήνει να εννοηθεί πως δεν καταλαβαίνει ο «μέσος θεατής» που είναι κατ’ αυτούς , εξ ορισμού ανόητος . Στην πραγματικότητα αυτοαναγορεύεται σε εκπρόσωπο των ηλιθίων προκειμένου να κόψει έναν λόγο εξυπνότερο από το δικό του .

                 Άλλο τρικ του χρόνου είναι η τήρηση της απόλυτης ισότητας . Είναι εύλογο ότι οι συνομιλητές ενός πάνελ δεν είναι ίσοι .Υπάρχουν επαγγελματίες του πλατό και του λόγου σε αντίθεση με τους ερασιτέχνες , που είναι αυτοί που βγαίνουν σπάνια έως ποτέ , ή κατά τύχη στην τηλεόραση . Όταν βγαίνει ένας απολυμένος ενός εργοστασίου να μιλήσει , δεν μπορείς να του δίνεις τον ίδιο χρόνο με τον υπουργό εργασίας γιατί είναι βέβαιο πως δεν θα προλάβει να πει σχεδόν τίποτα . Δεδομένο βέβαια είναι και το χαμηλότερο πολιτισμικό κεφάλαιο του εργαζόμενου που σε πολλές περιπτώσεις δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο το να γίνει κατανοητός μέσα σε λίγα λεπτά ή ακόμα και δευτερόλεπτα όταν πρέπει να πει κάτι για να «κλείσει» το θέμα . Πρόκειται για εξαιρετική ανισότητα που δυστυχώς περνά απαρατήρητη από τον θεατή . Για να υπάρχει ισότητα , θα έπρεπε ο χρόνος να είναι άνισα κατανεμημένος και ο παρουσιαστής να βοηθά στο λόγο και στην έκφραση , αυτούς που υστερούν απέναντι στους επαγγελματίες του λόγου . Την παραπάνω προσπάθεια του μη πανελίστα ,  δυσχεράνει ακόμη περισσότερο η  περίπτωση που ο παρουσιαστής , του απευθύνει το λόγο ξαφνικά ώστε να είναι απροετοίμαστος  .

          Στο σημείο αυτό θα κλείσω το κείμενο γιατί δεν θέλω να κουράσω. Τα κόλπα των παρουσιαστών και των πολιτικών είναι πάρα πολλά που δεν φτάνουν οι σελίδες ενός απλού κειμένου για να αναλυθούν . Άλλωστε δεν είναι αυτός ο σκοπός μου . Αν κάποιος θέλει να μάθει περισσότερα και να μπει πιο βαθιά , το μόνο που μπορώ να κάνω εγώ , είναι να συστήσω ανεπιφύλακτα τρία βιβλία : 1)Για την τηλεόραση – Πιερ Μπουρντιε , 2)Τα ΜΜΕ ως όργανο κοινωνικού ελέγχου και επιβολής – Νόαμ Τσόμσκι , 3)Από τη δημοκρατία των κομμάτων στη δημοκρατία των ΜΜΕ – Τόμας Μέγιερ .

          Ελπίζω με το παρόν κείμενο , να βοηθήσω στο να πάψουν περισσότεροι άνθρωποι να εμπιστεύονται τα ΜΜΕ και να αρχίσουν να τα κοιτάζουν με μεγαλύτερη καχυποψία και κυρίως με κριτική άποψη . Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως για να αλλάξουμε κάτι πρέπει πρώτα να το καταλάβουμε .psarokefalos

Νόαμ Τσόμσκι και ΜΜΕ - 1/16

Το μοντέλο προπαγάνδας των ΜΜΕ - The Propaganda Model of News

Argentina's Economic Collapse - Part 1 of 12

12 Tangos - 4 Vampiros banqueros - an anti-globalization tango about cor...

Για το έτος κατά της φτώχειας και του αποκλεισμού.

Το 2010 είναι παγκόσμιο έτος κατά της φτώχιας και του αποκλεισμού. Μία από τις ωραιότερες πρακτικές του καπιταλισμού που προκαλεί ασταμάτητο γέλιο είναι η θέσπισης μίας τέτοιας «γιορτής». Οι ταγοί του νεοφιλελευθερισμού μας καλούν να πολεμήσουμε τη φτώχια.

Το πιο μοιραίο αποτέλεσμα του παγκόσμιου θριάμβου της νεωτερικότητας  είναι η οξεία κρίση της βιομηχανίας αποκομιδής των «ανθρώπινων αποβλήτων» . Ο αριθμός των ανθρώπων τους οποίους ο καπιταλισμός καθιστά περιττούς , αυξάνεται ασταμάτητα και σήμερα κοντεύει να ξεπεράσει την ικανότητα διαχείρισης του πλανήτη . Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος ο καπιταλισμός να πνιγεί στα απόβλητα που  ο ίδιος παράγει . Δείχνει πως πλέον δεν μπορεί να τα αφομοιώσει αλλά , δυστυχώς γι’ αυτόν , ούτε να τα εξαφανίσει . Η «τοξικότητα» των αποβλήτων συνεχώς μεγαλώνει και φαίνεται πως θα καταστρέψει τον καπιταλισμό . «Φαίνεται» , όμως , δεν είναι σίγουρο . Ακόμα δεν έχουμε αρχίσει να βλέπουμε ή να αντιλαμβανόμαστε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες από τις αυξανόμενες μάζες των ανθρώπινων αποβλήτων στις πολιτικές και κοινωνικές ισορροπίες της συνύπαρξης των ανθρώπων σε πλανητικό επίπεδο .

Η νέα «πληρότητα» του πλανήτη έχει δύο άμεσες συνέπειες : δεν μπορεί να απορροφήσει το πλεόνασμα που αποτελείται από τον περίσσιο , υπεράριθμο , περιττό πληθυσμό , αυτούς που απορροφήθηκαν από την αγορά εργασίας και της στοχευμένης στην αγορά οικονομίας , αλλά ξεπερνούν τους «μηχανισμούς ανακύκλωσης» . Η δεύτερη συνέπεια είναι η εξάλειψη των «κενών» ή «έρημων εδαφών» στα οποία κάποτε εναπόθετε ο καπιταλισμός τα απόβλητά του . Τα εδάφη αυτά δεν υπάρχουν πλέον , ή , είναι ελάχιστα . Οι περιττοί άνθρωποι σήμερα παράγονται σε μαζική κλίμακα σε όλες τις περιοχές του πλανήτη , ενώ κάποτε αυτό δεν γινόταν . 

Η σημερινή κοινωνία δημιουργεί έναν «περίφρακτο χώρο» εντός του οποίου επιδιώκονται η οικονομική και κοινωνική ισορροπία . Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αφομοιωθούν στις δομές της «κανονικής» ζωής και να γίνουν «χρήσιμα» μέλη της κοινωνίας , απομακρύνονται και μεταφέρονται εκτός του περίφρακτου χώρου . Όσοι καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη μεταφορά , μαρκάρονται για να χρησιμοποιηθούν για ανακύκλωση ή αποκατάσταση . Βρίσκονται σε μία προσωρινή κατάσταση ανωμαλίας η οποία αξιώνει θεραπεία κινητοποιώντας την απαραίτητη θεραπευτική αγωγή . Είναι ο λεγόμενος «εφεδρικός στρατός» εργασίας που πρέπει να διατηρείται σε φόρμα ώστε να επιστρέψει σε «κανονικές» λειτουργίες , όταν θα χρειασθεί . Γιατί θα χρειασθεί!! Η κατάταξη στην κατηγορία του απόβλητου δεν παραμένει ποτέ μία αθλιότητα περιορισμένη σε ένα σχετικά μικρό μέρος του πληθυσμού . Είναι μία δυνητική προοπτική για τον καθένα . Γίνεται το ένα από τα δύο άκρα μεταξύ των οποίων η παρούσα και μέλλουσα κοινωνική θέση του καθενός «πηγαινοέρχεται» .

Η πιο ανθούσα βιομηχανία στις χώρες που δόλια και παραπλανητικά αποκαλούνται «αναπτυσσόμενες» , είναι η μαζική παραγωγή προσφύγων . Οι φυλετικοί πόλεμοι , ο πολλαπλασιασμός των αντάρτικων στρατών , οι ληστρικές συμμορίες εμπόρων ναρκωτικών που μεταμφιέζονται σε αγωνιστές της ελευθερίας και της δημοκρατίας υπό τη σημαία των ΗΠΑ και όχι μόνο (Αφγανιστάν , Κολομβία κλπ) εξαλείφουν εύκολα μεγάλο πληθυσμιακό πλεόνασμα , κυρίως τους νέους που είναι δύσκολο να απασχοληθούν , παραμένοντας εγκλωβισμένοι και αποκλεισμένοι από κάθε προοπτική . Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν κυνηγηθεί , δολοφονηθεί και εκδιωχθεί από τα σπίτια τους στο όνομα της δημοκρατίας ή της ελευθερίας .

Υπάρχει όμως και η πεφωτισμένη Δύση , η πεμπτουσία του ψεύδους και της υποκρισίας . Από τη μία πλευρά αρνείται να αναλάβει μέρος της προσπάθειας για τη «διάθεση και ανακύκλωση των αποβλήτων» , από την άλλη κάνει τα πάντα για να ενισχύσει την παραγωγή τους . Το κάνει άμεσα με το να διεξάγει παγκοσμιοποιητικούς πολέμους , αποσταθεροποιώντας όλο και πιο πολλές κοινωνίες . Οι νεογεννίτσαροι με τα πτυχία από το Χάρβαντ , το Γεηλ και το Λόντον σκουλ οφ οικονόμικς , (I elliniki apodosi diki mou) έστησαν την ΕΟΚ , συρρικνώνοντας συνεχώς τον αγροτικό πληθυσμό ώστε να τον μετατρέψουν σιγά-σιγά σε εφεδρικό στρατό εργασίας . Αυτό φυσικά το πέτυχαν με τη σύμφωνη γνώμη των κυβερνήσεων , αφού οι τελευταίες αποδέχθηκαν μόνο οικονομική ένωση και όχι πολιτική .

Οι μετανάστες πλέον κυκλοφορούν στους ίδιους δρόμους με αυτούς που διέσχιζε παλιότερα ο πλεονασματικός πληθυσμός . Μόνο που τώρα δεν μπορείς να ξεχωρίσεις παρά μόνο με το χρώμα του δέρματος το ποιος είναι πραγματικός μετανάστης και ποιος είναι απόβλητο . Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει διαφορά γιατί οι μετανάστες είναι απόβλητα και τα απόβλητα είναι μετανάστες στην ίδια τους τη χώρα . Είναι όλοι τους πρόσφυγες ανεξαρτήτου χρώματος ή εθνικότητας . Στα κέντρα διανομής συσσιτίου πηγαίνουν όλοι . Η πείνα δεν κάνει διακρίσεις . Όλοι τους είναι επί της ουσίας απάτριδες , αλλά όχι με την τρέχουσα έννοια . Με μία διαφορετική : με την απροσδιόριστη παρουσία μιας κρατικής εξουσίας στην οποία δεν μπορούν να δηλώσουν την πολιτική τους ιδιότητα . Είναι hors du nomos δηλαδή έξω από το νόμο . Όχι το νόμο της χώρας που κατοικούν ή μιας άλλης χώρας αλλά έξω από αυτόν κάθε αυτό το νόμο . Βρίσκονται σε μία συνεχή κατάσταση «αμφίσημης ολίσθησης» - όρος του Michel Agier – χωρίς να γνωρίζουν αν αυτό είναι περαστικό ή μόνιμο . Κινούνται στα μονοπάτια μιας διαδρομής που δεν ολοκληρώνεται ποτέ γιατί απλά ο προορισμός τους είναι πάντα ασαφής . Δεν υπάρχει γι’ αυτούς ο «τελικός προορισμός» .Από τη στιγμή που είσαι πρόσφυγας , είσαι για πάντα !!

«Εμείς» που είμαστε έξω από αυτό , έχουμε τη δουλίτσα μας και τον καναπέ από τον οποίο μπορούμε να βλέπουμε κάθε βράδυ τους ίδιους παπαγάλους των ΜΜΕ στα δελτία των οκτώ , επικροτούμε τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που βοηθούν όλα τα απόβλητα , εσωτερικά και εξωτερικά . Μία επινόηση καλά σχεδιασμένη να ξεφορτώνει και να διαλύει το άγχος του υπόλοιπου κόσμου , να συγχωρεί την ενοχή και να κατευνάζει τις τύψεις των θεατών αλλά και να προκαλεί τη διάχυση του αισθήματος του επείγοντος και του φόβου των απρόοπτων εξελίξεων . Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις πετυχαίνουν το ιδεώδες ασυμβίβαστο : την έντονη επιθυμία να ξεφορτωθούμε τα ανθρώπινα απόβλητα με την ικανοποίηση της οδυνηρής επιθυμίας της ηθικής ορθότητας . Επουλώνουμε έτσι την ένοχη συνείδηση που προκαλείται από τα δεινά του καταραμένου τμήματος της ανθρωπότητας .

Δεν έχει καμία σημασία αν είσαι άνεργος , εσωτερικός μετανάστης ή πρόσφυγας . Στην πραγματικότητα είσαι «κοινωνικό απόβλητο» εξαιτίας κυρίως του απόλυτου οικονομικού αναγωγισμού που διέπει τις σημερινές κοινωνίες . Είσαι χρήσιμος στη κοινωνία μόνο αν προσφέρεις οικονομικά . Οτιδήποτε άλλο δεν μετράει . Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως αύριο το πρωί μπορεί εμείς  να βρισκόμαστε στην ίδια θέση , άνθρωποι χωρίς σκοπό ή στόχο . Σκοπός και στόχος που ορίζονται απόλυτα από την κοινωνία με βάση την «αξία» της πράξης μας 

«Το πολιτικό» και η καταγωγή της θέσμισης

Αν θέλουμε συζητώντας , να προσανατολιστούμε στην ιστορία και στην πολιτική , αν θέλουμε να μπορούμε να κρίνουμε και να επιλέγουμε , η Ελλάδα αποτελεί προϋπόθεση της συζήτησης αυτής . Όταν  γράφω Ελλάδα , πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι σε ολόκληρη την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας αλλά σε ένα μικρό κομμάτι της , που αφορά την περίοδο μεταξύ του 8^ου και 4^ου αιώνα π.χ.. Τότε άρχισε να φτιάχνεται αυτό που εμείς σήμερα λέμε «δημοκρατία» και που για μας έχει μεγάλο πολιτικό ενδιαφέρον.

         Μέχρι την Ελλάδα , οι κοινωνίες είχαν μία δική τους , αυστηρά κλειστή κοσμοθεώρηση . Πίστευαν πως η κοινωνία τους , ήταν η καλύτερη , με την έννοια του νοήματος και της αλήθειας , και οι «άλλες» ήταν κατώτερες , παράξενες , διεστραμμένες κ.λ.π. Η αμεροληψία , ήρθε στον κόσμο με τον Όμηρο , όπως παρατήρησε η Χάννα Άρεντ (Χάννα Άρεντ , 1972  : 70), και αφορά την γνώση και την κατανόηση για «το άλλο». Στην πραγματικότητα αυτό είναι μία όψη της κριτικής ματιάς που έριχναν οι Έλληνες στους δικούς τους θεσμούς. Έτσι δημιουργήθηκε το φιλοσοφικό κίνημα , από τους Έλληνες και μόνον από αυτούς. Γιατί απλά η δυνατότητα του να στοχάζεται κάποιος για κάποια άλλη κοινωνία , ή πάνω στην δική του κοινωνία , έγινε πράξη μόνον μέσα στο πλαίσιο της ιστορίας της ελληνοδυτικής παράδοσης.

         Βασική προϋπόθεση μιας φιλοσοφικής συζήτησης είναι η σκέψη δίχως περιορισμούς. Η στάση αυτή δεν είναι καθολική , αλλά αποτελεί καθ’ ολοκληρίαν εξαίρεση στην ανθρώπινη κοινωνική ιστορία. Συνεπώς θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε πότε και πώς η ανθρώπινη κοινωνία έγινε ικανή να σπάσει το «κλείσιμο» που κατά κανόνα υπάρχει ; Με την έννοια αυτή , δεν είναι ισοδύναμη η συζήτηση για την Ελλάδα , με αυτήν για μία οποιαδήποτε άλλη κοινωνία παρμένη στην τύχη. Στην περίπτωση της Ελλάδας μιλάμε για τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες της ίδιας της σκέψης , όπως την γνωρίζουμε και την εφαρμόζουμε , για τον τόπο δημιουργίας της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας , άρα για τις ίδιες μας τις ρίζες . Αν λοιπόν θεωρήσουμε ότι η δύναμη αυτή της δημιουργίας δεν έχει εξαντληθεί , η Ελλάδα αποτελεί για μας ένα «σπέρμα» , όχι πρότυπο ή μοντέλο , αλλά ούτε και υπόδειγμα , όπως έλεγε ο Μαρξ . Εκείνο που θα μας απασχολήσει παρακάτω , είναι το πώς μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες και να ξεφύγουμε από την συναίνεση , μελετώντας και συζητώντας πάνω σε ένα «τύχημα».

        

        

          Οι διάφορες μορφές κοινωνιών που παρουσιάστηκαν μέσα στην ιστορία , καθορίζονται από την φαντασιακή δημιουργία. Λέγοντας φαντασιακή δεν εννοούμε φανταστική , δηλαδή πλασματική , ή κοινωνία ειδώλων. Φαντασιακή σημαίνει αυτήν την κοινωνία που τοποθετεί καινούργιες μορφές , χωρίς κίνητρο και χωρίς να μπορεί να εξηγηθεί με την βοήθεια ορθολογικού σχήματος. Οι μορφές που δημιουργεί κάθε κοινωνία , είναι το μέσο που χρειάζεται ώστε να μπορεί να συγκροτήσει ένα σύστημα κανόνων , θεσμών , αξιών , κινήτρων και προσανατολισμών , τόσο της συλλογικής όσο και της ατομικής ζωής. Στο κέντρο αυτής της συγκρότησης βρίσκονται οι κοινωνικές φαντασιακές σημασίες , τις οποίες δημιουργεί η κοινωνία και παίρνουν ζωή από τους θεσμούς της. Ο Θεός ή ο σύγχρονος ορθολογισμός είναι κάποιες από τις κοινωνικές φαντασιακές σημασίες.

         Η δημιουργία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί ως έργο ενός ή μερικών ατόμων. Είναι συλλογική δημιουργία που προέρχεται από το συλλογικό φαντασιακό ή αλλιώς από το θεσμίζον φαντασιακό. Αυτό με την σειρά του είναι στην πραγματικότητα μία εξουσία που συνεχώς θεσμίζει , είναι μία θεσμίζουσα εξουσία , που ποτέ δεν μπορεί να διαυγασθεί εντελώς. Λέγοντας «διαύγαση» , εννοούμε την χωρίς πέρας εργασία , κατά την οποία οι άνθρωποι προσπαθούν να σκεφθούν αυτό που κάνουν και να γνωρίσουν αυτό που σκέφτονται.[1] Η γλώσσα , για παράδειγμα , επιβάλλεται σε ένα νεογέννητο μέσω της κοινωνικοποίησής του. Όμως μία γλώσσα είναι πολύ περισσότερα από έναν τρόπο ομιλίας , είναι ένας ολόκληρος κόσμος που κατευθύνει το άτομο σε υποχρεωτικούς τρόπους του «σκέπτεσθαι» , του «αντιλαμβάνειν» , και του «δραν». Οι κανόνες , οι τρόποι συμπεριφοράς , οι αξίες κ.λ.π. , μεταφέρονται με την γλώσσα.

         Ταυτόχρονα , η κοινωνία θεσμίζει μία ρητή εξουσία , από την οποία εκδίδονται κυρώσιμες διαταγές , απαραίτητες για την επιβίωσή της. Για την κοινωνία υπάρχουν απειλές από τις οποίες πρέπει να προστατευθεί , με πρώτη και καλύτερη αυτήν της αμφισβήτησης. Τίθεται σε αμφισβήτηση από τον ίδιο της τον εαυτό , το ίδιο της το φαντασιακό που μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλλάξει. Απειλείται από τα ίδια της τα άτομα , τις ατομικές παρεκκλίσεις , που είναι αποτέλεσμα της αδάμαστης ψυχής τους. Τέλος απειλείται από άλλες κοινωνίες , που μπορεί να ήταν ήδη διαμορφωμένες πριν από την δική της σύσταση ή που διαμορφώθηκαν μετά από αυτήν αλλά έχουν διαφορετικό φαντασιακό υπόβαθρο. Συνεπώς , αναγκαστικά αναδύεται «το πολιτικό»[2] μιας κοινωνίας και λέγοντας «πολιτικό» δεν εννοούμε «την πολιτική» , με την έννοια της ίντριγκας , της ψηφοθηρίας και της κομπίνας. «Πολιτικό» σημαίνει την ρητή εξουσία κάθε κοινωνίας που επιβάλει ακόμα και με καταστολή τις εντολές της και συμπεριλαμβάνει δύο είδη εξουσιών τουλάχιστον : την κυβερνητική και την δικαστική. Υπήρξαν , υπάρχουν και ελπίζουμε πως θα υπάρξουν κοινωνίες δίχως Κράτος , δηλαδή ένα μηχανισμό που είναι ιεραρχικά οργανωμένος , γραφειοκρατικός και διαχωρισμένος από την κοινωνία. Το κράτος είναι ένα ιστορικό δημιούργημα που εντοπίζεται μέσα στον χρόνο. Μία κοινωνία χωρίς ένα τέτοιο κράτος είναι δυνατή αλλά , χωρίς ρητούς θεσμούς εξουσίας είναι αδύνατη. Σε αυτό το λάθος υπέπεσαν τόσο οι αναρχικοί φιλόσοφοι όσο και ο Μαρξ. Η σημαντικότερη όμως απειλή για μια κοινωνία , για την οποία «το πολιτικό» είναι απολύτως υπεύθυνο , είναι το μέλλον της. Ένα μέλλον που πρέπει να κατασκευασθεί , που υπάρχουν μεγάλες αβεβαιότητες , αλλά και σημαντικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν. Γίνεται εύκολα αντιληπτό από τα παραπάνω πως η θεσμισμένη εξουσία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να στηριχθεί στον καταναγκασμό. Στηρίζεται στην εσωτερίκευση των σημασιών της , από τα κοινωνικά κατασκευασμένα άτομά της. Χωρίς την ελάχιστη αποδοχή των θεσμών από τον πληθυσμό ή από το μεγαλύτερο μέρος του , ο καταναγκασμός είναι κατά βάση άχρηστος. Ένα σημαντικό παράδειγμα είναι οι ανατολικές χώρες , οι οποίες κατέρρευσαν μόλις άρχισε να ξεφτίζει η επιβληθείσα ιδεολογία. Ο σημαντικότερος μηχανισμός που αναλαμβάνει αυτήν την ευθύνη στις σύγχρονες κοινωνίες είναι τα ΜΜΕ .

         Ένα εύλογο ερώτημα στο σημείο αυτό , θα ήταν το από πού προέρχεται η θέσμιση , πια είναι η καταγωγή της ; Για να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα , είμαι υποχρεωμένος να κάνω μία διάκριση ανάμεσα στις ετερόνομες και στις αυτόνομες κοινωνίες. Ετερόνομη , ονομάζουμε μία κοινωνία που ο νόμος ή ο θεσμός , δίνεται από κάποιον άλλο , «έτερο». Φυσικά ξέρουμε πως ο νόμος δεν δίνεται ποτέ από άλλον αλλά είναι δημιούργημα της ίδιας της κοινότητας – κοινωνίας. Όμως , η συντριπτική πλειοψηφία των κοινωνιών αποδίδει αυτήν την δημιουργία σε μία αρχή εξωκοινωνική , η οποία ξεφεύγει από τον έλεγχο των ανθρώπων. Όσο λοιπόν κρατάει αυτή η πεποίθηση , τόσο εξασφαλίζεται το ανέγγιχτο και το αιωνόβιο αυτών των θεσμών. Ένας νόμος που έχει δοθεί από τον Θεό , δεν μπορεί να είναι άδικος αφού ο Θεός είναι η ίδια η δικαιοσύνη. Ως εξωκοινωνική πηγή όμως δεν θεωρούμε μόνο τον Θεό , αλλά τους προγόνους , τον Λόγο , την Φύση  την  ratio ή την ιστορία.

          Ανάμεσα στην μεγάλη ποσότητα ετερόνομων κοινωνιών που υπήρξαν στην ιστορία , επέρχεται ρήξη σε δύο περιπτώσεις : στην Αρχαία Ελλάδα την περίοδο που προανέφερα και στην Δυτική Ευρώπη στις αρχές του 17^ου αιώνα. Αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο ο Καστοριάδης χρησιμοποιεί  την Ελλάδα όχι ως μοντέλο αλλά ως ένα γονιμοποιό «σπέρμα». Εδώ υπάρχει «η απαρχή της αναγνώρισης του γεγονότος ότι πηγή του νόμου είναι η ίδια η κοινωνία , ότι εμείς φτιάχνουμε τους νόμους μας»(Κ. Καστοριάδης , 2000 : 194). Οι Αθηναίοι , είχαν απόλυτη συνείδηση του τι σημαίνει να είσαι πολίτης , τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. Εδώ έγκειται ουσιαστικά η διάφορά μας , στο ότι εμείς σήμερα δεν έχουμε ιδέα της έννοιας «πολίτης» , με αποτέλεσμα να οδηγούμεθα στην συναίνεση , αφήνοντας άλλους να αποφασίζουν για εμάς.

         Μέχρι τον 8^ο αιώνα περίπου , οι κοινωνίες ήταν θεσμισμένες πάνω στην αρχή ενός αυστηρού κλεισίματος ή αλλιώς μιας «κλειστότητας» των σημασιών. Ο όρος «κλειστότητα» έχει εδώ την ίδια ακριβώς σημασία με αυτήν των μαθηματικών , δηλαδή : ένα αλγεβρικό σώμα είναι «κλειστό εν εαυτό» , όταν κάθε αλγεβρική εξίσωση που μπορεί να εγγραφεί μέσα σε αυτό το σώμα (σύνολο) με τα στοιχεία του σώματος (συνόλου) , έχει λύσεις που είναι και αυτές στοιχεία του ίδιου σώματος (συνόλου). Σε κοινωνίες που υπάρχει κλειστότητα , κανένα ερώτημα που τίθεται μέσα σε αυτήν την κοινωνία , δεν στερείται απάντησης μέσα σε αυτήν την ίδια κοινωνία. «Κάθε κοινωνία εγκαθιδρύει και δημιουργεί τον ιδιόκοσμό της» (Κ. Καστοριάδης , 1995 : 119). Εκτός από αυτόν , υπάρχει ακόμα ένα είδος «ιδιο-οργάνωσης» που ορίζει τι σημαίνει «αξία» , «πληροφορία», «νόημα» κ.λ.π.. Συνεπώς η διαδικασία της θέσμισης , είναι ικανή να δημιουργήσει ή όχι αυτήν την «κλειστότητα». Π.χ. , το Κοράνι έχει απάντηση για όλα , το ίδιο και η Αγία Γραφή ή ο Τορά. Η ρήξη με την κλειστότητα μας ανοίγει προβληματισμούς που δεν έχουν τέλος. Οδήγησε τους Έλληνες να αποκτήσουν ενδιαφέρον για τους άλλους , για τις άλλες κοινωνίες , που έπαψαν να είναι «κατώτερες» , «κακές» ή «διεστραμμένες». Έγιναν απλώς «άλλες» , διαφορετικές, και άρχισαν να σκέφτονται για αυτές όπως και για πολλά άλλα πράγματα, δημιουργώντας την φιλοσοφία. Άρχισαν να στοχάζονται για νοήματα , έννοιες και σημασίες , έξω από την δική τους κοινωνία. Η μη ύπαρξη της κλειστότητας είναι αυτή που δημιουργεί την αμεροληψία. Μερικά παραδείγματα αυτού που γράφω , θα μπορούσαμε να βρούμε μέσα στις αθηναϊκές τραγωδίες. Στους «Πέρσας» του Αισχύλου δεν περιέχεται ούτε μία λέξη μίσους απέναντι στους Πέρσες , στις «Τρωάδες» του Ευριπίδη , γίνεται κριτική στους ίδιους τους Αθηναίους για την συμπεριφορά τους απέναντι στους Μηλίους. Το έργο ανέβηκε ένα χρόνο μετά την σφαγή τους από τους Αθηναίους.

         Συμπερασματικά μπορούμε να καταλήξουμε στο ότι η ιστορία είναι δημιουργία και «Αυτό που» δημιουργεί την κοινωνία είναι η θέσμιση , μία εγγενής διαδικασία της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ιστορία δεν είναι μία αιτιακή συναλύσωση , συνεπώς δεν έχει έσχατο θεμέλιο. Άρα τίθεται το ερώτημα της κρίσης και της επιλογής , ως ριζικό ερώτημα. Μπορούμε να κρίνουμε και να επιλέγουμε ; Σε ποιες κοινωνίες το «κρίνειν και επιλέγειν» είναι δυνατό ;

         Το «κρίνειν και επιλέγειν» είναι φαντασιακές σημασίες και ως τέτοιες προϋποτίθεται ότι αποτελούν μέρος μιας ιδιαίτερης ιστορίας , μιας ιδιαίτερης παράδοσης. Κατ’ επέκταση και εμείς αφού μπορούμε να κρίνουμε και να επιλέγουμε , σημαίνει ότι ανήκουμε σε μία συγκεκριμένη παράδοση , την ελληνοδυτική. Εδώ δημιουργήθηκε το «κρίνειν και επιλέγειν» και πουθενά αλλού. Κρίνω και επιλέγω σημαίνει αμφισβητώ αυτό που ήδη υπάρχει. Η αρχή της αμφισβήτησης τέθηκε για πρώτη φορά από τους Έλληνες , που θεώρησαν τον κόσμο διαφορετικό , ξεκινώντας πρώτα απ’ όλα από την παράδοση. Έθεσαν υπό αμφισβήτηση τους παραδοσιακούς θεσμούς , ως νόμους με την στενή έννοια του όρου , αλλά και ως κοινωνικές παραστάσεις. Στην πρώτη περίπτωση διατύπωσαν το ερώτημα που απασχόλησε την πολιτική φιλοσοφία για αιώνες και την απασχολεί ακόμα : «Ποιος Άρχει ;» Ο βασιλιάς και οι αριστοκράτες όπως έλεγε η παράδοση , ή ο δήμος σύμφωνα με την νέα θέσμιση ; Στην δεύτερη περίπτωση «ακύρωσαν» τις θεσμισμένες παραστάσεις διδάσκοντας στα παιδιά τους από την αρχή το τι είναι καλό , τι είναι κακό , τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Επίσης δίδαξαν με διαφορετικό τρόπο το τι είναι ο κόσμος , η ζωή και ο θάνατος.(Κ. Καστοριάδη 1999 :12). Την διττή αυτή αμφισβήτηση την οποία κληρονομήσαμε , την θεωρούμε τρόπον τινά αυτονόητη. Πιστεύουμε πως οι ιδέες αυτές ως ρυθμιστικές σημασίες της κοινωνικής ζωής ίσχυαν και ισχύουν παντού και πάντα. Λάθος! Σε όλες τις γνωστές κοινωνίες το αυτονόητο ήταν και είναι το να συνεχίζεται η ζωή όπως ακριβώς την βρήκαμε. Παραθέτω μερικά παραδείγματα : ένας Εβραίος δεν μπορεί να επιλέξει γιατί τα πάντα είναι δοσμένα από τον Θεό. Επίσης , ένας Χριστιανός δεν μπορεί να κρίνει γιατί «μην κρίνετε , ίνα μην κριθείτε» (Ματθαίος 7,1). Στην Ινδία σήμερα το αυτονόητο για έναν Ινδό , είναι το να διατηρήσει την θέση του μέσα στις κάστες. Οι παρίες παραμένουν παρίες παρ’ όλο που πληθυσμιακά ονομάζουμε την χώρα αυτή την «μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου». Αυτό δεν τελείται υπό την απειλή των όπλων , αλλά με την πεποίθηση των ίδιων των ατόμων πως αυτή είναι η θέση τους στην κοινωνία. Αν θέλουν να αλλάξουν την ζωή τους , προσχωρούν στο Ισλάμ , σε μία άλλη θρησκεία που απλώς δεν έχει παρίες.

         Ένα άλλο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η «πάλη των τάξεων», μία ενεργός αντίδραση από μέρους αυτών που υφίστανται καταπίεση. Η πράξη αυτή ως τέτοια , αποτελεί εξαίρεση στην ιστορία και όχι τον κανόνα. Στην πραγματικότητα , η αντίδραση είναι «ατομική αντίδραση» των καταπιεζομένων που δεν θέτουν ως στόχο την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης αλλά την αλλαγή της ατομικής τους κατάστασης μέσα στους ήδη υπάρχοντες θεσμούς. Όταν οι δούλοι κάνουν επανάσταση και παίρνουν την εξουσία στα χέρια τους , εκλέγουν βασιλιά , υπηρέτες , αυλικούς , υπουργούς κ.λ.π. Το πιο δυνατό παράδειγμα εδώ θα ήταν η κοινωνικο-ανατρεπτική επανάσταση του 1821. Μόλις διώξαμε τους Τούρκους , φέραμε αμέσως ξένους βασιλιάδες. Εδώ κατά τη γνώμη μου βρίσκετε το σημείο «κλειδί» για την Αριστερά και κυρίως για το ΚΚΕ . Δεν θέλω να βελτιώσω τη θέση μου σε αυτή τη κοινωνία , θέλω μια άλλη κοινωνία!!

Δεν είναι όμως το θέμα μας τώρα τα προβλήματα της αριστεράς γι’ αυτό σταματώ εδώ . 

         Αυτός ακριβώς είναι και ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε και εμείς ως «άνθρωποι»  σήμερα και όχι ως «πολίτες». Δεν λειτουργούμε με βάση συλλογικούς , αλλά ατομικούς στόχους. Εκείνο που στην πραγματικότητα επιζητούμε , δεν είναι να αλλάξουμε τους θεσμούς αλλά την θέση μας μέσα στον ήδη υπάρχοντα θεσμό. Χρησιμοποιούμε έναν θεσμό , προκειμένου να αλλάξουμε το κοινωνικό μας status , αδιαφορώντας για το αν ο θεσμός αυτός είναι κακός για την πλειονότητα των πολιτών , στην οποία ανήκουμε και εμείς , ή ανήκαμε πριν τo καταφέρουμε. Αυτή η κατάσταση μας οδηγεί αναγκαστικά σε συναίνεση , το ότι δεν συμπεριφερόμαστε ως πολίτες αλλά ως άτομα. Άρα η κοινωνία που δημιουργούμε , είναι μία «ατομική» κοινωνία που με την σειρά της αναπαράγει «άτομα» και όχι «πολίτες». Για να εξηγήσω καλύτερα θα πω πως η κοινωνία μέσω των θεσμών της , δημιουργεί την ανάγκη να τοποθετήσουμε την όποια ικανότητα , διαφορετικότητα ή συμφέρον , πιο πάνω από το «συλλογικό» , με αποτέλεσμα αυτό το «μη συλλογικό» που δημιουργείται να μπορεί να εξουσιάζεται πολύ πιο εύκολα.(Διαίρει και Βασίλευε)  Έτσι , τα «άτομα» συναινούν αμέσως , όταν οποιαδήποτε απόφαση της εξουσίας βοηθά την προσωπική τους ευημερία. Εξαρτιόμαστε από το αν θα συναινέσουμε ή όχι. Αυτό , με το πέρασμα του χρόνου , γίνεται θέσφατο , τον οποίο έφτιαξαν αλλά και αποδέχτηκαν τα ίδια τα άτομα. Η διατήρηση της όποιας μορφής  κοινωνίας , είναι έργο του συλλογικού φαντασιακού  των ατόμων από τα οποία αποτελείται. Συνεπώς , αυτό που συνέχει μια κοινωνία , είναι η θέσμιση. Οι νόρμες , οι αξίες , η γλώσσα , οι τρόποι αντιμετώπισης των πραγμάτων , όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που έχουν θεσμισθεί. Η θέσμιση αφορά το «όλον», περνά μέσω της κοινωνικοποίησης και παράγει άτομα ικανά και αναγκασμένα να την αναπαράγουν , φτιάχνοντας  έτσι έναν ιστό κοινωνικών φαντασιακών σημασιών. Οι σημασίες είναι φαντασιακές γιατί δεν αντιστοιχούν σε ορθολογικά στοιχεία , ούτε είναι ύλη. Τίθενται μέσα από την συλλογική δημιουργία ενός απρόσωπου και ανώνυμου συνόλου , του κοινωνικού.

         Η συνειδητοποίηση του ότι εμείς οι άνθρωποι κατασκευάζουμε την θέσμιση , ουσιαστικά την κοινωνία , άρα μπορούμε και να την αλλάζουμε , αν λειτουργούμε συλλογικά , είναι αυτό που οδηγεί στην αυτονομία δηλαδή στην ελευθερία. Ελευθερία θα πει να γνωρίζω τι δεν πρέπει να κάνω , ώστε να ωφελήσω το συλλογικό αλλά και το ατομικό μου συμφέρον. Οι κοινωνίες είναι δημιουργήματα συλλογικά και δεν υπόκεινται σε εξωκοινωνικούς ή υπερβατικούς νόμους. Αυτό ακριβώς βίωναν , ένιωθαν , καταλάβαιναν ή όπως θέλετε μπορείτε να το πείτε , οι Έλληνες της συγκεκριμένης περιόδου. Είδαν πως για να μπορούν να κρίνουν και να επιλέξουν πρέπει πρώτα να αμφισβητήσουν αυτό που οι ίδιοι δημιούργησαν. Κατάλαβαν πως μπορούσαν να μιλήσουν και να σκεφθούν αλλιώς και όχι όπως έπρεπε να μιλούν και να σκέφτονται μέχρι τότε. Απέκτησαν την ικανότητα να θέτουν νέα ερωτήματα που μέχρι εκείνη την στιγμή ήταν αδιανόητα. Σε τελική ανάλυση κατάλαβαν πως : «Οι θεσμοί , με την αληθινή έννοια του όρου , ανήκουν στο αδιόρατο εμμενές»(Κ. Καστοριάδης 2000 : 16). Ίσως και εμείς σήμερα πρέπει να καταλάβουμε πως η έννοια της αυτονομίας μας είναι παντελώς άγνωστη και αυτός ίσως είναι μία αιτία που μας οδηγεί στην άμεση και εύκολη συναίνεση.

---

[1] Κείμενο του Γ. Στεφανάτου στην μνήμη του Κ. Καστοριάδη  «Από την ψυχική μονάδα στην αυτονομία» :«του Κορνήλιου Κστοριάδη» , Πόλις , 2000, σελ. 187,.

[2] Κ. Καστοριάδη , Η Άνοδος της Ασημαντότητας , Ύψιλον , 2000 , σελ.262. 

Face book και άλλα .

Ο άλλος ρόλος των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης .

Σ

το εσωτερικό της όλο και περισσότερο ασύρματη κοινωνίας μας , η «κοινωνική δικτύωση» έχει μετατραπεί από πραγματικότητα του μέλλοντος στην ίδια την πραγματικότητα . Είναι πολύ δύσκολο πλέον να βρεις κάποιον που έχει σύνδεση internet , και δεν είναι γραμμένος στο face book , στο My Space στο twitter ή αλλού . Μαζί και εγώ , που ήμουν μέσα για λίγο καιρό ενεργός αλλά το εγκατέλειψα γρήγορα και τελικά έκανα ολική διαγραφή. Με τα παρακάτω ίσως γίνει καλύτερα αντιληπτό το γιατί πήρα τέτοια απόφαση .

          Η εξάπλωση των ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης γίνεται με ταχύτητα επιδημίας . Οι εφευρέτες τους άγγιξαν μία πολύ ευαίσθητη χορδή , ικανοποιώντας μία επείγουσα ανάγκη : αυτήν της ανταλλαγής προσωπικών πληροφοριών . Οι χρήστες ευχαρίστως αποκαλύπτουν μύχιες λεπτομέρειες της προσωπικής τους ζωής , βγάζουν φωτογραφίες , και δίνουν ακριβείς πληροφορίες για τους ίδιους . Οτιδήποτε χρειάζεται προκειμένου να κάνουν «ηλεκτρονική παρέα» . Στο χώρο αυτό εκδηλώνεται η ελευθερία επιλογής , κάτι που αισθάνονται πως δεν έχουν στον ευρύτερο «βίο» τους . Στον ιστότοπο μπορείς να διακηρύξεις την ταυτότητά σου , να κάνεις την δική σου προσωπική «εξέγερση» , απέναντι σε οτιδήποτε σε ενοχλεί , αλλά μέσα εκεί . Αντίθετα με το συμβατικό βίο που τις περισσότερες φορές μία εξέγερση οδηγεί σε δύσκολες καταστάσεις . Καλύτερα να εκτονώνεις εκεί το θυμό σου παρά στο δρόμο!!

          Στη σύγχρονη κοινωνία μας τίποτε δεν πρέπει να μένει αόρατο . Πρέπει όλοι να εκτεθούμε στη δημόσια σκηνή (είτε μέσο internet,είτε μέσο tv) και όποιος δεν το κάνει είναι καταδικασμένος να απορριφθεί , να παραγκωνιστεί ή να είναι «ύποπτος» . Η φυσική , κοινωνική και ψυχική γυμνότητα είναι πλέον το καθεστώς . Εξοπλίζονται οι πάντες με ένα laptop ή ένα notebook ,και μαθαίνουν την τέχνη του ζην στην εξομολογητική κοινωνία που τους περιβάλει . Μία κοινωνία που υπερηφανεύεται για το ότι έχει εξαλείψει εντελώς το όριο ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο , κάνοντας τη δημόσια έκθεση αρετή .

          Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί τους ανθρώπους στο να δίνουν τόσες πολλές πληροφορίες για τον εαυτό τους , εκτός από την ανάγκη για επικοινωνία ; Η ανάγκη να προωθήσουν ένα ελκυστικό και επιθυμητό εμπόρευμα : τον εαυτό τους . Είναι ταυτόχρονα προαγωγοί του εμπορεύματος που προωθούν αλλά και το ίδιο το εμπόρευμα . Είναι οι ίδιοι οι διαφημιστές , οι πλασιέ του εμπορεύματος . Μπαίνουν όλοι στο ίδιο στατιστικό κουτάκι που λέγεται αγορά .Ο απώτερος στόχος τους είναι το να μεταμορφωθούν σε προϊόντα ικανά να τραβούν την προσοχή και να προσελκύσουν ζήτηση και πελάτες . Αυτού του είδους ο συνωστισμός που πηγάζει από υπαρξιακές ανησυχίες , δεν είναι κάτι καινούργιο . Ο φόβος , του να μην τεθούν εκτός χρήσης ως πολυκαιρισμένοι οδηγεί πάντα τους ανθρώπους σε πρακτικές που πρέπει να τους κρατούν μέσα στο παιχνίδι . Ο ασταμάτητος καλλωπισμός των γυναικών (κέντρα ομορφιάς) ή η προσπάθεια των αντρών να μείνουν σε φόρμα και να διατηρήσουν το σώμα τους (γυμναστήρια) είναι προσπάθειες που ξεκίνησαν ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα .

          Οι συναντήσεις των επίδοξων καταναλωτών με τα επίδοξα εμπορεύματα/αντικείμενα της κατανάλωσής τους γίνονται οι κύριοι δομικοί λίθοι του ιστού διανθρώπινων σχέσεων που είναι γνωστός ως «κοινωνία των καταναλωτών» . Η σχέση μεταξύ των χρηστών αναπλάθεται  κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της σχέσης μεταξύ καταναλωτή και αντικειμένου προς κατανάλωση . Η εικόνα που σχηματίζει ο καθένας για τον εαυτό του , κινείται μεταξύ δύο άκρων : «του πολιτισμικού βλάκα» και του «ήρωα της νεωτερικότητας» . Στο πρώτο άκρο εμφανίζονται ως εξαπατημένοι από δόλιες υποσχέσεις , σαγηνεμένοι και παντοιοτρόπως χειραγωγημένοι από εξωγενής πάντα παράγοντες . Στο άλλο άκρο , υπάρχει η ορθολογικότητα , η ρωμαλέα αυτονομία και η ικανότητα αυτοπροσδιορισμού . Θέλουν να μετασχηματίσουν τη φύση και την κοινωνία , και να τις υποτάξουν αμφότερες στην κυριαρχία των ιδιωτικά και ελεύθερα επιλεγμένων επιθυμιών του ατόμου . Και στις δύο περιπτώσεις όμως ξεχνούν συνεχώς πως στην πραγματικότητα επικεντρώνονται στην ατέλειωτη προσπάθεια να παραμείνουν εμπορεύματα ικανά προς πώληση .

          Η επιλογή/αγορά συντρόφου μοιάζει πολύ με εκείνη της επιλογής/αγοράς εμπορεύματος μέσα από το διαδίκτυο . Η πνευματική ανακούφιση που κερδίζεται από την αντικατάσταση του προσώπου με την οθόνη είναι πολύ σημαντική . Το ζωντανό πρόσωπο χρειάζεται τα είδη κοινωνικών δεξιοτήτων που μπορεί να λείπουν ή να αποδεικνύονται ανεπαρκή , γιατί ένας διάλογος σημαίνει το ότι εκτίθεσαι στο άγνωστο . Εγώ κρατώ το ποντίκι και μόνο εγώ πατώ το κουμπί . Ο αθέλητος και ανεξέλεγκτος μορφασμός ή μία αποκαλυπτική έκφραση επιθυμίας , δεν θα ξανασυμβεί !! Δεν αποκαλύπτω τη σκέψη μου όταν δεν μπορώ να ελέγξω τα αισθήματά μου . Μιμούμαι τη θρυλική πράξη της στρουθοκαμήλου , βάζοντας το κεφάλι μου στην άμμο , δεν κοιτάζω τον άλλο στα μάτια και έτσι κάνω τον εσώτερο εαυτό μου ανεξιχνίαστο .

          Οι φόβοι , οι ελπίδες και οι αμφιβολίες μου παραμένουν δικές μου και μόνο δικές μου . Δεν βιάζομαι να πατήσω το κουμπί «αγορά» , πριν να συλλέξω και να ταξινομήσω όλα τα «υπέρ» και τα «κατά» . Ταυτόχρονα η απειλή του «δεν υπάρχει επιστροφή» δεν υφίσταται . Διατηρείται σε απόσταση χειρός αφού εγώ και μόνο εγώ κρατώ το ποντίκι. Αν κάνω λάθος υπάρχει το delete και άντε γεια . Αποφεύγω τις πολλές συζητήσεις , τα τερτίπια , και την παραπλάνηση από τον αδιαπέραστο «άλλο» . Μπορεί να είναι κακός , που να το ξέρω ; Με την πρώτη αμφιβολία τον πετάω έξω και πάω για κάποιον άλλο , «άλλο» . Όπως ακριβώς και με την αγορά ενός αυτοκινήτου ή ενός ρούχου . Αφού ισχύει εκεί γιατί να μην ισχύει και για την επιλογή συντρόφου ;

          Βέβαια , υπάρχει μεγάλο πρόβλημα όταν έρθει η στιγμή της αλήθειας . Το φανταστικό ον που συναρμολογείται στην οθόνη του υπολογιστή , έχει τελικά πρόσωπο , γλώσσα να μιλά και αυτιά για να ακούει . Επιθυμεί ο μελλοντικός σύντροφός του να τον κοιτάζει στα μάτια , αλλά και να είναι πρόθυμος να τα εκθέσει στο ερευνητικό βλέμμα του . Έχει αισθήματα που αναμένουν διέγερση μαζί με την ικανότητα να διεγείρει και αυτός/η τα αισθήματα του άλλου , και γενικά δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε που να θυμίζει το παθητικό , πειθήνιο και ενδοτικό «αντικείμενο» . Είναι η κατάρα του «συν-πράττειν» που ξεσκεπάζει την αυταπάτη της «καθαρής υποκειμενικότητας» .

         Στη περίπτωση αυτή υπάρχει και το όπλο της λεγόμενης «καθαρής σχέσης» . Είναι η σχέση που επικεντρώνεται στην ωφελιμότητα και την ευχαρίστηση . Το ακριβώς αντίθετο της φιλίας , της αφοσίωσης , της αλληλεγγύης και βέβαια της αγάπης . Η δημιουργία μιας ανθεκτικής αμοιβαίας σχέσης , έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την αναζήτηση απόλαυσης σε αντικείμενα κατανάλωσης . Η «καθαρή σχέση» αρνείται εμφατικά την θεμελιώδη ηθική αξία της ευθύνης για τον άλλο . Ενδόμυχα , αυξάνει την άρνηση της ευθύνης απέναντι στην συλλογικότητα και βοηθά όλο και πιο πολύ , στην εδραίωση του σύγχρονου ατομισμού .  Η αγάπη δεν υπόσχεται εύκολη πρόσβαση στην ευτυχία και στο νόημα . Η «καθαρή σχέση» αντίθετα , υπόσχεται πως η πρόσβαση στην «κατανάλωση» θα είναι εύκολη και απρόσκοπτη ενώ αφήνει έξω την ευτυχία και το νόημα .

          Πολλές φορές μέσω των κοινωνικών δικτύων , μπορούμε να σώσουμε μια οικογένεια στο Ανατολικό Τιμόρ , να αντισταθούμε στους βομβαρδισμούς των Ισραηλινών , ή και να υιοθετήσουμε ένα παιδί από τη Σομαλία . Μπορείς από τον καναπέ σου να διαμαρτυρηθείς για τα φορολογικά μέτρα ή για την οικονομική κρίση σε ψηφοφορία στο face book  . Δεν χρειάζεται να κατέβεις στο δρόμο και να συγκρουστείς με δυνάμεις καταστολής . Αυτό το κάνουν αυτά τα «κωλόπαιδα» οι αναρχικοί . Εγώ που κάθομαι απέναντι από την οθόνη μου , εκφράζω την αλληλεγγύη μου και συμμετέχω με την παρουσία μου στην δενδροφύτευση του Σκάϊ που είναι και αναίμακτη . Η αλήθεια όμως είναι πως όλα αυτά δεν είναι παρά μία επινόηση σχεδιασμένη να ξεφορτώνει και να διαλύει το άγχος των χρηστών , να συγχωρεί την ενοχή τους και να κατευνάζει τις τύψεις τους απέναντι σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο . Προκαλεί την διάχυση του αισθήματος του «επείγοντος» και του φόβου περί «απρόοπτων εξελίξεων» . Προσπαθούμε να συμβιβάσουμε τα ασυμβίβαστα : την έντονη επιθυμία μας να ξεφορτωθούμε τις «επιβλαβείς» ανθρώπινες σχέσεις μας , ικανοποιώντας ταυτόχρονα την οδυνηρή επιθυμία της ηθικής ορθότητας .

          Σαφώς και δεν είναι όλα μαύρα , ούτε θέλω να δώσω την εντύπωση πως αναθεματίζω τους χρήστες των κοινωνικών ιστοτόπων . Θα πρέπει να θυμηθούμε το τι έγινε το βράδυ που δολοφονήθηκε ο Γρηγορόπουλος , ή αντίστοιχα το ότι πολλές φορές μέσω του διαδικτύου οι άνθρωποι μπορούν να δράσουν συλλογικά απέναντι σε απειλές , παρακάμπτοντας το καρκίνωμα των ΜΜΕ . Μπορούν να μάθουν το τι πραγματικά συμβαίνει κάπου σε πραγματικό χρόνο και όπως αυτό συμβαίνει . Αυτός ακριβώς θα πρέπει να είναι ο ρόλος του διαδικτύου και όχι η έμμεση μετατροπή των ανθρώπων σε εμπορεύματα .       

          Θα μπορούσα να γράψω και άλλα πολλά αλλά δεν μου αρέσει να κουράζω τον όποιον αναγνώστη . Είμαστε υποχρεωμένοι να καταλάβουμε πως στην εποχή της καταναλωτικής κοινωνίας , τίποτε δεν ξεφεύγει από τα δίχτυα της αν αφεθεί στην τύχη του . Οι άνθρωποι δεν είναι εμπορεύματα , όπως επιτάσσει η εποχή . Δεν χρειαζόμαστε το internet προκειμένου να αναγνωρισθεί η ταυτότητά μας . Πριν κάνουμε log in πρέπει να σκεφθούμε πως :

            Δεν υπάρχει ίσως χειρότερη εξαχρείωση , χειρότερη στέρηση , από    αυτή των χαμένων στη συμβολική πάλη για αναγνώριση , για πρόσβαση σε μία κοινωνικά αναγνωρισμένη κοινωνική ύπαρξη , με μία λέξη : στην ανθρωπότητα .

Pierre Bourdieu , Πασχαλινοί στοχασμοί 

Η πολιτική του φόβου : Lasciate ogni speranza (Εγκαταλείψατε κάθε ελπίδα)

          Ποτέ μου δεν πίστεψα πως η «οικονομική κρίση» , είναι μία τυχαία δημιουργηθήσα κατάσταση . Οι άνθρωποι που διαχειρίζονται την παγκόσμια οικονομία , είναι εξαιρετικά ικανοί ώστε να τους ξεφύγει μία κατάσταση  από τα χέρια τους τόσο πολύ. Η «κρίση» δεν είναι τίποτε παρά πάνω και τίποτε λιγότερο από το μέσο με το οποίο οι εξουσίες προσπαθούν να χειραγωγήσουν το μεγαλύτερο μέρος του πλήθους[1] , με απώτερο σκοπό την «ήπια» καταστολή και την αφαίρεση των κεκτημένων δικαιωμάτων του . Άλλωστε , οι εργάτες , οι μισθωτοί , οι συνταξιούχοι και οι μικρομεσαίοι μαζί με τους αποκλεισμένους , αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας . Το όπλο που χρειάζεται για να λειτουργήσει το μέσο αυτό είναι ο φόβος . 

          Είναι σε όλους μας γνωστό πως το 1% των κατοίκων του πλανήτη , κατέχει το 90% του συνολικού του πλούτου . Σε έναν ανοικτό στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων και των εμπορευμάτων πλανήτη , ότι γίνεται σε ένα μέρος , έχει επιπτώσεις στο πως ζουν τι ελπίζουν και τι προσδοκούν άνθρωποι άλλων περιοχών . Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι «ανοικτές» (με την έννοια του Καρλ Πόπερ) , γνωρίζουν πως δεν είναι τέλειες και θέλουν να αλλάξουν . Όμως είναι ανίκανες όσο ποτέ να αποφασίσουν τι πρέπει να αλλάξουν , τι πορεία θα ακολουθήσουν και επιπρόσθετα δεν μπορούν να προστατεύσουν την όποια πορεία τους .

          Οι άνθρωποι δεν είναι τίποτε παραπάνω από το μέρος ενός δύσμοιρου και ετερόνομου πλήθους , που κατακλύζεται από δυνάμεις που αφ ενός μεν δεν τις κατανοεί , αφετέρου δεν μπορεί να τις ελέγξει . Τρομοκρατείται από την ιδέα πως είναι αδύναμο να υπερασπιστεί τον εαυτό του . Τα συνεχή φορολογικά μέτρα , οι απολύσεις, η αύξηση της ανεργίας , η υποτιθέμενη έλλειψη ρευστότητας , η εξάρτηση από τις τράπεζες , δημιουργούν ένα φόβο που κρίσιμο στοιχείο του δεν είναι ο κίνδυνος αυτός καθ’ αυτός , αλλά η άγνοια , του σε τι μπορεί να μετασχηματιστεί αυτός ο φόβος .  Δεν μπορείς πλέον να προγραμματίσεις τίποτε , δεν «υπάρχει μέλλον» και αυτό προσφέρει αμεσότητα και υλική υπόσταση στο φόβο . Το έδαφος πάνω στο οποίο βασίζονται οι προοπτικές του βίου , είναι ασταθές . Δεν μπορεί να μας προσφέρει προστασία , απέναντι στα χτυπήματα της «μοίρας» . Τα αποκαλούμε έτσι γιατί δεν μπορούμε να τα διαχωρίσουμε από τις αντιξοότητες που δεν δυνάμεθα να αποτρέψουμε εξαιτίας ακριβώς τις ανικανότητάς μας να τις προβλέψουμε . Η μοίρα σηματοδοτεί την ανθρώπινη άγνοια και ανημποριά και χρωστά τη δύναμή της στις αδυναμίες των ανθρώπων .

          Η εξουσία (όχι η κυβέρνηση) φροντίζει , μέσω των εντεταλμένων κοντυλοφόρων και της συνεχούς προβολής τους από το χαζοκούτι , να μας υπενθυμίζει πως πρέπει να μάθουμε να ζούμε με λιγότερα , ή , για να είμαστε ακριβής , με ακόμα λιγότερα . Εμείς από την άλλη , ανίκανοι να επιβραδύνουμε το ρυθμό της πίεσης και των αλλαγών , εστιάζουμε σε πράγματα που πιστεύουμε ή που μας διαβεβαιώνουν πως μπορούμε να ελέγξουμε . Αναζητώντας υποκατάστατα στόχων πάνω στα οποία μπορούμε να ξεφορτώσουμε το πλεόνασμα των φόβων μας , ασχολούμαστε με την εισπνοή του καπνού από τσιγάρα άλλων , την απαγόρευση λήψης λιπαρών τροφών , την προστασία του περιβάλλοντος , και το σεξ χωρίς προστασία . Όλα αυτά , έχουν κοινό παρανομαστή το φόβο , «μην τα κάνεις γιατί αλλιώς…». Έτσι συνηθίζουμε σε όλων των ειδών τις απαγορεύσεις , μπαίνοντας στo μονοπάτι της παθητικής ελευθερίας και την αποδεχόμαστε . Λέγοντας παθητική ελευθερία εννοώ το ότι νομίζουμε πως είμαστε ελεύθεροι επειδή ψηφίζουμε κάθε τέσσερα χρόνια , τους ίδιους ανθρώπους , τις ίδιες ιδεολογίες , και τις ίδιες πρακτικές . Λυπάμαι , αλλά το «νομίζω» είναι το ρήμα του "μαλάκα"!!

          Βαδίζοντας σε μία εποχή που οι μεγάλες ιδέες έχασαν την αξιοπιστία τους , ο φόβος ενός εχθρού φάντασμα είναι ό,τι απέμεινε στους πολιτικούς για να διατηρήσουν τη θέση τους . Ακόμα καλύτερα όταν δεν πρόκειται για εχθρό αλλά για εχθρούς . Εγκληματικότητα , τρομοκρατία , οικονομική κρίση , θρησκευτικές αντιπαλότητες , είναι μόνο μερικοί από τους φόβους μας . Τα παραπάνω μαζί με την παιδεραστία , τους παρενοχλητικούς ζητιάνους , και το χρώμα του δέρματος συγκεφαλαιώνονται στη φιγούρα του παράνομου μετανάστη . Τότε είναι που ο άνθρωπος στρέφει το βλέμμα του στο κράτος .

          Δυστυχώς , η κοινωνία δεν προστατεύεται πλέον από το κράτος αλλά και δεν εμπιστεύεται την προστασία της σε αυτό . Το κράτος βρίσκεται αντιμέτωπο και εκτεθειμένο στην αρπακτικότητα δυνάμεων που δεν μπορεί να ελέγξει πολλώ δε μάλλον να υποτάξει . Αυτός είναι και ο πρωταρχικός λόγος που οι κυβερνήσεις των κρατών πασχίζουν να ανταπεξέλθουν στις περιστασιακές καταιγίδες και στις κρίσεις , παραπαίοντας από τη μία αυτοσχέδια εκστρατεία στην άλλη , και από τη μία σειρά μέτρων «έκτακτης ανάγκης» στην άλλη . Το μόνο που τους ενδιαφέρει και που ονειρεύονται είναι η παραμονή στην εξουσία , ακριβέστερα , να παραμείνουν στρατιώτες της εξουσίας , αφού οι ίδιοι γνωρίζουν πως δεν εξουσιάζουν κανέναν . Στερούνται μακροπρόθεσμων προγραμμάτων , φιλοδοξιών και κυρίως οραμάτων για μια ριζοσπαστική επίλυση των προβλημάτων που επανεμφανίζονται .

          Ο πρωθυπουργός που διατυμπάνιζε πως «λεφτά υπάρχουν» τώρα ο ίδιος δεν έχει το θάρρος ούτε να τα κοιτάξει . Γνωρίζει πως εκεί που βρίσκονται , δεν μπορεί να τα αγγίξει . Αυτό το γνώριζε από πριν. Το μόνο που έκανε σε δύο περίπου χρόνια , είναι να κοινωνικοποιήσει το χρέος που δημιούργησαν οι προκάτοχοί του . Έκανε ότι περνούσε από το χέρι του για να αυξήσει τους φόρους , όπως πάντα , αλλά δεν κάνει τίποτε για την ανεργία που έφτασε το επίσημο 15% . Ενορχηστρώνει την επίθεση στα επιδόματα (για κάποια από αυτά σωστά) και στα κεκτημένα των δημοσίων υπαλλήλων , μαζί με τους έμμισθους και υψηλά αμειβόμενους παπαγάλους του , με στόχο το ευκολότερο ξεπούλημα των δημοσίων οργανισμών , αλλά και την μεγαλύτερη περιστολή των δικαιωμάτων των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα . Η πάγια τακτική του «διέρει και βασίλευε» . Βάζει τις κοινωνικές ομάδες τη μία απέναντι στην άλλη , και όχι τη μία δίπλα στην άλλη . Με όπλο το φόβο της οικονομικής κατάρρευσης , ζητά να πάψουν οι εργαζόμενοι να διεκδικούν . Μιλά για επίθεση των κερδοσκόπων απέναντι στην Ελλάδα , και ταυτόχρονα έρχονται εδώ κάποιοι , που λένε πως δεν μας έχουν πλέον εμπιστοσύνη , για να μας ελέγξουν . Δεν μας έχουν εμπιστοσύνη ποιοι , αυτοί που δημιούργησαν τη κρίση!!

          Εμείς ως πολίτες (ο θεός να μας κάνει) από την άλλη , δεν λέμε να καταλάβουμε πως τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια , η εξουσία και η πολιτική έχουν διαχωριστεί εντελώς . Εξουσία δεν ασκούν οι πολιτικοί , αλλά οι κατέχοντες το διεθνές κεφάλαιο . Η δημοκρατία και η ελευθερία δεν μπορούν να είναι ασφαλείς σε μία μόνο χώρα ή σε μία ομάδα χωρών . Οι πολιτικοί κυβερνούν βασιζόμενοι στο φόβο , τον οποίο διασκορπίζουν μέσω των ΜΜΕ . Η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα γεννιούνται από την αίσθηση της ανημποριάς . Δεν έχουμε τον έλεγχο σε τίποτε , είτε ατομικά είτε συλλογικά , κάτι που δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τα πράγματα . Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι το να μην σταματάμε να διεκδικούμε , να πάψουμε να πιστεύουμε ό,τι μας σερβίρουν από τα ΜΜΕ , και να γίνουμε ΠΟΛΙΤΕΣ !! Μόνον όταν θα μπορέσουμε να εξυψώσουμε την πολιτική στο επίπεδο της εξουσίας , θα εξορκίσουμε το δαίμονα του φόβου που μας κυνηγά . Αν το καταφέρουμε αυτό , θα έχουμε πλέον τη δυνατότητα να ελέγχουμε τις δυνάμεις εκείνες που διαμορφώνουν την κοινή μας κατάσταση . Θα θέσουμε το εύρος των δυνατοτήτων μας και τα όρια της ελευθερίας μας για να επιλέγουμε . Αυτό ακριβώς μας έχουν αρπάξει και αυτό είναι που μας κάνει να φοβόμαστε . Ας μην ξεχνάμε : "Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την ιστορία του"  (Κορνήλιος Καστοριάδης).                    

---

[1] Στο Blog μου , άρθρο με τίτλο «Το διάβασμα μιας προκήρυξης» κάνω το διαχωρισμό πλήθος – λαός .